Torbeo

Torbeo
Galiziako parrokia
Santa Maria eliza, XII. mendekoa Irudi gehiago
Administrazioa
Herrialdea	Espainia
Estatua	Espainia
Probintzia	Lugoko probintzia
Izen ofiziala	Torbeo
Posta kodea	27317
INEk ezarritako kodea	27052070000
Geografia
Koordenatuak	42°26′35″N 7°22′41″W / 42.44303°N 7.37806°W / 42.44303; -7.37806
Azalera	1.620ha km²
Altuera	753 m
Demografia
Biztanleria	82 (2021eko urtarrilaren 1a) Adierazpen errorea: Ustekabeko < eragileaEspresio akatsa: Ez dago operadorerik -(r)entzat
Dentsitatea	0 bizt/km²
Informazio gehigarria
Hizkuntza ofiziala	galiziera
http://www.torbeo.com/

Torbeo[1] (ofizialki Santa Maria de Torbeo deitua) Galiziako Lugo probintziako Ribas del Sil udalerriko parrokia eta herrixka^[1] bat da. ^{[2][3][4][5][6]}Eliz parrokia Santa Mariaren izenpean dago eta Lugoko elizbarrutiko Quirogaren artzapezgoaren parte da.^[7] Parrokia-eliza Torbeo herrixkan dago.

Geografia menditsua eta Sil ibaian zehar duen kokapena dira Torbeoren ezaugarri nagusiak. Altitudea nabarmen aldatzen da arroilak eta mendixkak daudelako, paisaia dramatiko eta pintoreskoa sortuz. Ribeira Sacra, Torbeo dagoen lekua, ezaguna da terrazetan dituen mahastiengatik; hegal aldapatsuak aprobetxatzen dituzte bertako mahats barietateak landatzeko. Parrokia, hein handi batean, ehundaka urtez eta gaztainondo baso bikainez inguratuta dago, "Torbeana" izeneko gaztainondo autoktonoaren barietatearekin, FAOren "gaztaina laboreen zerrendan..." inskribatua. Gainera, 481 ha inguruko auzo-mendi propioak ditu, eta 1620 ha-ko azalera. Torbeo O Caurel Mendietako Geoparkearen barruan ere badago. ^[8]. Aberastasun geologiko eta biodibertsitate handiko eremua da, paisaia paregabeak dituelako eta ingurumena zaintzeko oso garrantzitsua delako.

Eskualdeko klima ozeanikoa da, mediterraneoko eraginekin, eta horrek mahastizaintzaren bideragarritasuna ahalbidetzen du. Neguak leunak eta hezeak izaten dira, eta udak, berriz, beroak eta lehorrak, mahatsondoak hazteko baldintza ezin hobeak. Dibertsitate biologikoa aberatsa da: haritzez, gaztainondoz eta ibaiertzeko landarez osatutako basoak daude Sil ibaian zehar.

Sil ibaiak berebiziko garrantzia du Torbeoko geografian, ez bakarrik paisaia definituz, baita bertako mikrokliman eraginez ere. Sileko kanoia, bere horma harritsu eta aldapatsuekin, ezaugarri geografiko nabarmena da, ikuspegi ikusgarriak eta mendi-ibiliak eskaintzen ditu, turista eta naturazale ugari erakartzen dituztenak.

Galiziako autonomia erkidegoan dago Torbeo, Espainiako ipar-mendebaldean. Lugoko probintzian eta Ribas de Sileko udalerrian dago. Herrixka Sil ibaiaren ezkerraldean dago, Quiroga eskualdean, Ribeira Sacraren parte delarik. Bere kokapen zehatzak eskualde menditsu eta malkartsu batean kokatzen du, bere arroila eta mahasti terrazen paisaiagatik bereizgarria dena.

	Monforte de Lemos	Puebla del Brollón	Quiroga
	Monforte de Lemos		Ribas de Sil
		Torbeo
	Castro Caldelas	Castro Caldelas	San Juan del Río (Orense)

Torbeo ondo lotuta dago Ribeira Sacrako eta Galiziako gainerako herriekin, bertako errepideen bidez. LU-P-5303 errepidea da sarbide nagusia. Rairos ondoko parrokiarako norabidean hartuz gero, Logroño eta Vigo lotzen dituen komunikabide garrantzitsu bat N-120 errepidearekin lotu daiteke. Kontrako norabidean, errepideak Castro Caldelas udalerri ourensera darama eta, era berean, OU-536 errepidera, Ourenseko probintziaren hegoaldera joateko aukerak zabalduz. Gertuen dagoen tren geltokia San Clodio herrian dago, Espainiako beste toki batzuetatik sarrera erraztuz.

Parrokia hogei biztanle-entitatek osatzen dute, eta horietako hamabi Espainiako Estatistika Institutu Nazionalaren izendegian daude:^{[9][10][11][11]}

Parrokiaren parte diren biztanle-entitateak:

Torbeoko demografiak bilakaera bat izan du azken hamarkadetan, eta biztanleriak behera egiteko joera izan du, hiriguneetarako migrazioaren ondorioz. 2000. eta 2023. urteen artean, parrokiako biztanleriak beherakada etengabea izan du, Espainiako Estatistika Institutu Nazionalaren (INE) datuetan islatzen denez.

Sebastián de Miñanoren Diccionario Geográfico y Estadístico de España lanean (1828) honela aipatzen da parrokia: "(Sil) ibai honetako beste aldean aurkitzen dugu Santa Maria de Torbeo abadia zabal eta aberatsa, oso aldapa altuan eta gaztainondodun hainbat zintzurrekin".^{[Oh. 1]}

Torbeo udaletxea izan zen, 1030 biztanle izan zituen 1827an. Floridablancak Torbeo honela definitzen du: "Barruti Biribila, Elizaren jaurerria eta jaurerri sekularra, Torbeoko parrokoaren eta Lemoseko kontearen menpe".

Monasterio garrantzitsu bat izan zen bertan XII. mendetik XVI. mendera. Anitz dira Pérez de Quirogari buruzko idazkiak (1135ean jaioa), Torbeo-ko abadian lurperatua eta zeinen hilarrian honakoa irakur baitaiteke: "Hemen datza On Quiroga aberatsa, Gaztelako mutila, inor gosez hiltzen utzi ez zuena. Bego bakean"^{[Oh. 2]}.

Ondo ezaguna da Filomena Arias ere "Torbeoko Sorgina edo Torbeoko Jakintsua”, Galizia sakoneko curanderismo delakoaren kasu berezia joan den mendearen amaieran eta oraingoaren hasieran. Haren ospea halakoa izan zen, ezen jendeak geografia galiziar guztitik joaten baitziren harengana, baita Leondik, Ponferradatik eta Asturiasetik ere, bere mirarizko erremedioen bila eta bere ikuspenak entzutera. Filomenaren “lana eta mirariak” argitalpen ugaritan irakur daitezke, besteak beste “Lendas galegas de tradición oral”, “Guía da Galicia máxica”, Camilo José Cela-ren “Madera de boj”...

Monumenturik ezagunena XII. mendeko Santa Maria eliza erromanikoa da, José Ramón Fernándezek hari buruzko lanean “galiziar landa eremuko erromanikoko ale dotoreenetako bat” zela erran zuen. Pazo da Casa Nova Torbeo-ko beste eraikin ezagun eta berezi da.

Bestalde, A Cubelan meandro bat dago, bere izena da Meandro de A Cubela izanik.

Torbeo inguruetan hainbat endemismo dira, tartean tokiko gaztainondo mota bat, "Torbeana" izendatua.

LU-P-5303 errepideak Torbeo zeharkatzen du Quirogara, San Clodiora, Castro Caldelasera eta Ourensera bidean.

• http://www.torbeo.com/
• https://web.archive.org/web/20151026103849/http://www.minube.com/rincon/iglesia-de-santa-maria-de-torbeo-a586631
• https://web.archive.org/web/20171107003438/http://www.galiciaenteira.com/santa-maria-de-torbeo-ribas-de-sil/
• https://m.escapadarural.com/que-hacer/torbeo/^{[Betiko hautsitako esteka]}

• Datuak: Q5945295
• Multimedia: Torbeo, Ribas de Sil / Q5945295