Śpiew „na wisoko”

Śpiew polifoniczny „na wisoko” ze wsi Dolen i Satowcza w południowo-zachodniej Bułgarii^[a]

Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Satowcza w 2009 roku
Państwo	Bułgaria
Typ	niematerialne dziedzictwo kulturowe
Numer ref.	00967
Region[b]	Europa i Ameryka Północna
Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	2021 na 16. sesji
brak współrzędnych
↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

Śpiew „na wisoko”^[1] (bułg. високо пеене, пеене на високо; trb. wisoko peene, peene na wisoko) – rodzaj tradycyjnego żeńskiego śpiewu polifonicznego wykonywanego we wsiach Dolen(inne języki) i Satowcza(inne języki) w obwodzie Błagojewgrad, w południowo-zachodniej Bułgarii.

W 2021 roku tradycja została wpisana na listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO^[2]. Nazwa wpisu w języku angielskim to Visoko multipart singing from Dolen and Satovcha, South-western Bulgaria^[3], zaś w języku bułgarskim – Високо многогласно пеене от Долен и Сатовча, Югозападна България (trb. Wisoko mnogogłasno peene ot Dolen i Satowcza, Jugozapadna Byłgarija)^[4].

Wsie Dolen i Satowcza na mapie Bułgarii

Wielogłosowy śpiew „na wisoko”^[1] lub „wysoki śpiew”^[5] (bułg. високо пеене, пеене на високо; trb. wisoko peene, peene na wisoko) jest archaiczną tradycją wokalną utrwaloną we wsiach Dolen(inne języki) i Satowcza(inne języki), które znajdują się w obwodzie Błagojewgrad, w południowo-zachodniej Bułgarii, na pograniczu pasm górskich Pirynu i Rodopów, w krainie geograficznej o nazwie Czecz, niedaleko granicy z Grecją^[4]. Miejscowa ludność używa wobec tego śpiewu również określeń rukane (рукане), wikane (викане) oraz ikane (икане) oznaczających „wołanie”, „krzyk” i „płacz”^[6][4].

W obu wioskach wykonywane są trzy rodzaje pieśni polifonicznych: w niskiej tonacji składającej się z ciągłej melodii śpiewanej w dwóch partiach wokalnych, śpiew w tonacji wysokiej składający się również z dwóch partii wokalnych z charakterystycznymi powtarzającymi się wykrzykami (bułg. провикване, prowikwane^[1]) na dwa głosy na samogłosce „i” wznoszonymi o oktawę wyżej niż ton podstawowy, po których następuje recytatywne wypowiadanie słów w niższym rejestrze oraz trzeci rodzaj pieśni, który łączy śpiew w niskim i wysokim rejestrze i obejmuje cztery partie wokalne (choć realnie wybrzmiewają trzy^[1])^[2][3][4].

Wiodącą rolę odgrywa wodaczka (водачка), która melodyjnym głosem jako pierwsza nadaje ton śpiewu, właczaczki (влачачки) śpiewają drugi głos, natomiast rukaczki (рукачки) odpowiadają za wykrzyki „i-i-i”, podczas których stoją nieruchomo i wyprostowane^[4].

Dokładna data pojawienia się tej tradycji nie jest znana, wiadomo jednak, że „wysoki śpiew” najpierw wykonywany był we wsi Dolen, a następnie rozpowszechnił się w sąsiedniej Satowczy^[7]. Teksty pieśni wykonywanych „na wisoko” w swojej tematyce nawiązują najczęściej do przyrody. Niegdyś kobiety wykonywały je jako tzw. pieśni letnie podczas prac w polu^[2][3]. W samo południe rolniczki śpiewały pieśń Dojde wreme pładnina (Дойде време пладнина), zaś pod wieczór utwory Lesni sa, goro (Лесни са, горо) oraz Słynce se słaga nadwida (Слънце се слага надвида)^[7]. W trakcie żniw chłopki z jednej wsi intonowały „wysoki śpiew”, zaś kobiety z drugiej wioski im odpowiadały^[2][3]. Podczas dożynek w tonacji „na wisoko” śpiewano pieśń Żyła Złata pszenica (Жъла Злата пшеница)^[7]. Współcześnie głównymi wykonawczyniami pieśni w tej tonacji są kobiety i dziewczęta z grup wokalnych działających w domach kultury w obu wioskach^[4][2][3].

Badania nad śpiewem „na wisoko” w latach 50. i 60. XX wieku prowadziła m.in. Rajna Kacarowa-Kukudowa^[1][4].