Żydowo (powiat gnieźnieński)

Żydowo

wieś
Herb Żydowa
Państwo	Polska
Województwo	wielkopolskie
Powiat	gnieźnieński
Gmina	Czerniejewo
Wysokość	112 m n.p.m.
Liczba ludności (2021)	1988[2]
Strefa numeracyjna	61
Kod pocztowy	62-241[3]
Tablice rejestracyjne	PGN
SIMC	0581907
Położenie na mapie gminy Czerniejewo Żydowo
Położenie na mapie Polski Żydowo
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Żydowo
Położenie na mapie powiatu gnieźnieńskiego Żydowo
52°27′14″N 17°35′05″E/52,453889 17,584722[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Żydowo – wieś w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie gnieźnieńskim, w gminie Czerniejewo. Dawniej miasto. W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa poznańskiego. Wieś należy do parafii św. Stanisława Biskupa i Męczennika.

Nazwa Żydowo pochodzi od Żydów, którzy osiedlili się tu na przełomie XIV/XV wieku, po sprowadzeniu ich do Polski przez króla Kazimierza Wielkiego^[4].

W Żydowie natrafiono na ślady kultury pomorskiej, rozwijającej się tu 550 lat p.n.e.^[4]. Już w czasach wczesnośredniowiecznych rozwijało się tu osadnictwo, o czym świadczą pozostałości po czworobocznym grodzisku (lewy brzeg małej Wrześnicy, obok stacji PKP). Najstarsza wzmianka pisana, dotycząca wsi, pochodzi z 1357 roku^[4]. Wieś znajdującą się na szlaku pielgrzymim wiodącym ze Śląska do Gniezna początkowo należała do kapituły gnieźnieńskiej, a potem do rodów szlacheckich^[4]. Na przełomie XIV i XV w. wieś szlachecka należała do Zofii i Bieniaka, potem do rodu Porajów i Doliwów. W 1428 roku proboszcz kościoła w Kędzierzynie pobierał z Żydowa dziesięcinę. W 1520 roku proboszczem nowego kościoła był ks. Stanisław z Kręciszek. W latach 1752–1869^[5] Żydowo posiadało prawa miejskie, które uzyskał od króla Augusta III ówczesny właściciel Stanisław Smoleński^[4]. W latach 1818–1939 właścicielami Żydowa była rodzina Chełmickich.

W pierwszych dniach II wojny światowej we wsi mieścił się punkt dowodzenia obrońców Żydowa.

• Dwór z przełomu XVIII i XIX w., który znajduje się w parku krajobrazowym. Rozbudowany w XIX w. i w 1937 r.^[6]
• Chałupa z początku XIX w.^[4].
• Późnoklasycystyczny kościół św. Stanisława Biskupa i Męczennika pochodzący z 1845 roku^[4]. W kościele znajduje się nagrobek hr Michała Tyszkiewicza (1857-1930), malarza, filantropa, publicysty, polityka i dyplomaty Ukraińskiej Republiki Ludowej. Po upadku jej oraz zagarnięciu dóbr hrabiego przez Związek Sowiecki, osiadł on w dobrach rodziny żony, Chełmickich, sponsorów kościoła^[7].

Szkoła we wsi działała od 1829 roku. Po II wojnie światowej mieściła się w dworze. 3 maja 1946 roku została przeniesiona do nowego budynku. W latach 1969–71 zbudowano nowy budynek. W 1981 roku Szkole Podstawowej nadano imię Onufrego Kopczyńskiego^[4], od 2017 roku szkoła nosi imię Jana Pawła II^[8].

• Sebastian Żydowski – pochodzący z Żydowa biskup Sufragan pełniący te stanowisko w latach 1541-1560 i jego brat
• Marcin Żydowski (brat Sebastiana) – kanonik gnieźnieński w latach 1552-1572.
• Jan Walenty Kręcki – ksiądz, powstaniec wielkopolski 1848 roku. W latach 1854–1855 służył w parafii w Żydowie

• Żydowo

• Żydowo 2 (8), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 886 .
• M. Borowiak, Dzieje Żydowa i okolic. Od prehistorii do czasów współczesnych, Czerniejewo 2018.