Antyfaszystowski Front Kobiet

Antyfaszystowski Front Kobiet

Antifašistička fronta žena

Wiec organizacji w Drvarze we wrześniu 1942
Utworzenie	6 grudnia 1942
Rozwiązanie	wrzesień 1953

Antyfaszystowski Front Kobiet (serb.-chorw. Antifašistička fronta žena, Антифашистички фронт жена, w skrócie AFŽ/AФЖ; słoweń. Protifašistično fronta žensk; mac. Антифашистички фронт на жените) – feministyczna i antyfaszystowska organizacja funkcjonująca w latach 1942–1953 na terenach byłej Jugosławii. Silnie zaangażowana w komunistyczne oraz wielonarodowe działania jugosłowiańskiego ruchu oporu podczas II wojny światowej.

Utworzona przez wolontariuszki 6 grudnia 1942, na I Krajowej Konferencji Kobiet, która odbyła się w Bosanskim Petrovacu^[1].

Na początku swojej działalności organizacja nosiła nazwę „Antyfaszystowska Organizacja Kobiet”. W Chorwacji nazywała się „Antyfaszystowski Front Chorwatek”^[2]. W Słowenii z kolei nosiła kilka nazw: „Antyfaszystowskie Stowarzyszenie Kobiet”, „Kobiety Frontu Antyfaszystowskiego” i „Antyfaszystowski Front Kobiet”. Została jednak oficjalnie założona jako „Słoweńskie Antyfaszystowskie Stowarzyszenie Kobiet”^[3][4][5]. W Macedonii była nazwana „Antyfaszystowski Front Kobiet Macedonii”^[1]. W Serbii natomiast „Antyfaszystowski Front Kobiet Serbii”, w którego skład wchodził „Antyfaszystowski Front Kobiet Wojwodina” (działający w Suboticy)^[6].

Przed drugą wojną światową wiele organizacji kobiet propagowało pokój i walka przeciw totalitarnym reżimom zyskującym władzę w Europie. Podczas wojny wiele kobiet działało w antyfaszystowskich ruchach. Potwierdza to pierwszy dokument najwyższej siedziby ochotniczej armii narodowowyzwoleńczej Jugosławii, która miała wtedy najwięcej władzy na wyzwolonych ziemiach. W wielu dokumentach potwierdzone były zarówno bierne, jak i aktywne prawo kobiet do udziału w głosowaniach. Choć były one teoretycznie zapewnione już przed 1941 w konstytucji, to kobiety w praktyce nie mogły z nich korzystać^[7][8].

Wiele organizacji kobiet założonych w 1941, działających w różnych obszarach wzięło udział 6.12.1942 w narodowej konferencji kobiet. Przyjechało na nią łącznie 166 delegatek z całej Jugosławii (z wyjątkiem Macedonii z powodu za dużej odległości i możliwego zagrożenia). Na konferencji został założony Antyfaszystowski front kobiet, którego celami była mobilizacja kobiet przy pomocy nowym oddziałom, pomoc partyzantom, branie udział w zbrojnych akcjach sabotażu i promowanie „braterstwa i zjednoczenia” wśród kobiet^[8].

Organizacja ta była zdecentralizowana i składała się z:

• Antyfaszystowski Front Kobiet Bośni i Hercegowiny
• Antyfaszystowski Front Kobiet Chorwacji
• Antyfaszystowski Front Kobiet Kosowa
• Antyfaszystowski Front Kobiet Macedonii
• Antyfaszystowski Front Kobiet Czarnogóry
• Antyfaszystowski Front Kobiet Serbii
• Antyfaszystowski Front Kobiet Słowenii
• Antyfaszystowski Front Kobiet Wojwodiny

Po inwazji na Jugosławię, AFŽ pełnił ważną rolę. Według różnych szacunków około 2 mln ludzi pomogło Narodowej Armii Wyzwolenia Jugosławii, a około 110 tys. kobiet służyło w oddziałach militarnych, w tym 2 tys. zostało oficerami. Komisje AFŽ zajmowały się m.in. szyciem ubrań dla żołnierzy i partyzantów, pomocą dzieciom, leczeniem rannych żołnierzy (wiele kobiet pracowało jako sanitariuszki) oraz pracą w rolnictwie. Kobiety również kupowały sprzęt dla żołnierzy, pracowały jako kurierzy, były instruktorami politycznymi czy uczyły nowych rekrutów podstaw wojskowości^[9].

Spośród 305 tys. zmarłych żołnierzy 25 tys. było kobietami, a spośród 405 tys. rannych 40 tys^[9].

Dzięki swojej walce na rzecz kraju kobiety miały po wojnie zapewnione niektóre równe prawa które zostały zapisane w nowej konstytucji Jugosławii. Działania AFŽ po wojnie sprowadzały się w głównej mierze do: złagodzenia konsekwencji wojny, promowania edukacji (zwłaszcza edukacji dziewczynek), budowania budynków mieszkalnych, działania na rzecz kultury i przeciwko dyskryminacji i segregacji kobiet.

Antyfaszystowski Front Kobiet został zniesiony na IV Kongresie (26–28 września 1953) w Belgradzie, kiedy zdecydowano o zmianie nazywa na Stowarzyszenie Kobiet Jugosławii i włączenie go do Socjalistycznego Związku Ludzi Pracujących Jugosławii. Decyzje o przekształceniu argumentowano „zbędną działalnością polityczną”^[7][10].

• Archiwum materiałów dot. antyfaszystowskiej walki kobiet w Jugosławii