Czworolist
 Czworolist pospolity | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | eukarionty | ||
|---|---|---|---|
| Królestwo | rośliny | ||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | okrytonasienne | ||
| Klasa | Magnoliopsida | ||
| Nadrząd | liliopodobne (≡ jednoliścienne) | ||
| Rząd | liliowce | ||
| Rodzina | melantkowate | ||
| Rodzaj | czworolist | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Paris L. Sp. Pl. 367. 1 Mai 1753 | |||
| Synonimy | |||
| |||
| |||
| |||
Czworolist (Paris) – rodzaj roślin zaliczany w zależności od ujęcia systematycznego do rodziny trójlistowatych (Trilliaceae) lub melantkowatych (Melanthiaceae). Należy do niego ok. 26 gatunków[3]. Występują one głównie w Azji Środkowej i Wschodniej (od Rosyjskiego Dalekiego Wschódu po Himalaje i Półwysep Indochiński)[3], z centrum zróżnicowania w Chinach, gdzie występują 22 gatunki, w tym 12 endemitów[4]. Poprzez Syberię i Kazachstan do Europy sięga jeden gatunek – czworolist pospolity (Paris quadrifolia), będący zarazem typem nomenklatorycznym rodzaju. Jest to też jedyny przedstawiciel rodzaju we florze Polski[5].
Kłącza wielu gatunków używane są w chińskiej medycynie ludowej[4]. Niektóre gatunki uprawiane są jako ozdobne, zwłaszcza czworolist wielolistny Paris polyphylla. Gatunek ten wyróżnia się największymi znanymi chromosomami w świecie roślin. Z kolei Paris japonica to gatunek o największym znanym genomie wśród eukariontów – długość łańcucha DNA w każdej z jego komórek wynosi ok. 100 m, podczas gdy dla porównania u człowieka osiąga 2 m[6].
Morfologia
- Pokrój
- Byliny z kłączem cienkim lub grubym. Łodyga wyprostowana, nierozgałęziona[4].
- Liście
- W liczbie 4 lub wielu (rzadko 3) w okółku, ogonkowe, lancetowate do owalnych, z trzema głównymi wiązkami przewodzącymi połączonymi nerwami anastamozującymi[4].
- Kwiaty
- Obupłciowe, pojedyncze, na szczycie łodygi wzniesione na szypułce. Listki okwiatu w liczbie 3–8 w dwóch okółkach. Listki okółka zewnętrznego zielone lub rzadziej białawe, lancetowate lub jajowate. Listki okółka wewnętrznego równowąskie lub zredukowane. Pręcików 8–24 lub jeszcze więcej. Nitki pręcików wąskie, spłaszczone. Zalążnia zaokrąglona z 1 komorą zalążni lub 4–10. Słupek krótki, zakończony znamieniem podzielonym na 4–10 łatek[4].
- Owoce
- Jagody lub jagodopodobne torebki zawierające od kilku do wielu nasion[4].
Systematyka
Rodzaj czworolist wraz z 5–6 innymi rodzajami łączony jest w grupę o różnej randze w zależności od ujęcia systematycznego. Według APWeb rodzaje te stanowią plemię Parideae w obrębie rodziny melantkowatych (Melanthiaceae)[2] i do tej rodziny zaliczają też te gatunki system APG IV oraz system Reveala z 2007 r.[7] W systemach, z założenia wyróżniających liczne i drobne rodziny (system Reveala z lat 1994–99 i system Takhtajana) grupa ta podnoszona jest do rangi odrębnej rodziny trójlistowatych (Trilliaceae) i nawet rzędu trójlistowców (Trilliales).
- Paris bashanensis F.T.Wang & Tang
- Paris caobangensis Y.H.Ji, H.Li & Z.K.Zhou
- Paris chinensis Franch.
- Paris cronquistii (Takht.) H.Li
- Paris delavayi Franch.
- Paris dunniana H.Lév.
- Paris fargesii Franch.
- Paris forrestii (Takht.) H.Li
- Paris incompleta M.Bieb. – czworolist niepełny
- Paris japonica (Franch. & Sav.) Franch.
- Paris lancifolia Hayata
- Paris liana Y.H.Ji
- Paris luquanensis H.Li
- Paris mairei H.Lév.
- Paris marmorata Stearn
- Paris polyphylla Sm. – czworolist wielolistny
- Paris qiliangiana H.Li, Jun Yang bis & Y.H.Wang
- Paris quadrifolia L. – czworolist pospolity
- Paris tetraphylla A.Gray
- Paris thibetica Franch.
- Paris vaniotii H.Lév.
- Paris verticillata M.Bieb.
- Paris vietnamensis (Takht.) H.Li
- Paris xichouensis (H.Li) Y.H.Ji, H.Li & Z.K.Zhou
- Paris yanchii H.Li, L.G.Lei & Y.M.Yang
- Paris yunnanensis Franch.
Przypisy
- ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-10-20] (ang.).
- ↑ a b c d Paris L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-12-11].
- ↑ a b c d e f Paris in Flora of China. eFloras.org. [dostęp 2013-02-12]. (ang.).
- ↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 127, ISBN 978-83-62975-45-7 .
- ↑ David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 683, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
- ↑ James L. Reveal: Classification of extant Vascular Plant Families - An expanded family scheme. Department of Plant Biology, Cornell University. [dostęp 2009-02-10]. (ang.).
- ↑ Gawryś Wiesław: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina Botanica, 2008, s. 136. ISBN 978-83-925110-5-2.
- LNB: 000339872
