Dowództwo Etapów Wojsk Polskich na Ukrainie

Dowództwo Etapów Wojsk Polskich na Ukrainie (DEU) – struktura etapowa Wojska Polskiego w okresie wojny polsko-bolszewickiej.

Formowanie i zmiany organizacyjne

W celu usprawnienia kierowania polskimi formacjami i urządzeniami etapowymi na terytorium prawobrzeżnej Ukrainy utworzono Dowództwo Etapów Wojsk Polskich na Ukrainie z siedzibą w Winnicy. Na jego dowódcę wyznaczony został oficer byłej armii austriackiej gen. Jan Romer^[1]. Zadaniem dowództwa było zabezpieczenie tyłów wojsk polskich operujących na Ukrainie, eksploatacja obszaru Ukrainy, zapewnienie bezpieczeństwa linii komunikacyjnych, współpraca z władzami Ukraińskiej Republiki Ludowej i pomoc w formowaniu armii ukraińskiej. DEU w Winnicy do pomocy zmobilizowano miejscowych członków Polskiej Organizacji Wojskowej, a wielu przedstawicieli inteligencji polskiej zatrudniono w biurach i urzędach wojskowych. Harcerze i uczniowie szkół średnich pełnili służbę, ubezpieczając teren miasta i najbliższą okolicę^[2].

DEU swoimi działaniami objęło obszar położony między linią frontu polsko-sowieckiego z 25 kwietnia, a zachodnią granicą obszaru operacyjnego 2, 3 i 6 Armii. Podlegały mu bezpośrednio Dowództwo Okręgu Etapowego Płoskirów i znajdujące się w fazie organizacji DOE Szepetówka, do którego miały należeć powiaty Starokonstantynów i Równe oraz części powiatów Ostróg, Zwiahel, Owrucz, Lityń^[a]

Dowództwo Etapów WP na Ukrainie musiało się zmierzyć z wieloma trudnościami materiałowymi, kadrowymi i logistycznymi. Napotykało także opór miejscowych władz ukraińskich powodowany częściowo nieufnością do Polaków. Generał Romer tak pisał w swoim pamiętniku^[4]:

Pod wpływem alarmujących informacji o sukcesach Armii Budionnego, 9 czerwca gen. Romer wydał rozkaz ewakuowania DEU z Winnicy. Brak koordynacji działań spowodował, że większość oficerów nie zdążyła zabrać rzeczy osobistych. Do wagonów załadowano tylko akta Dowództwa. Panika ogarnęła też miejscowe społeczeństwo polskie^[5]. Chaos ewakuacyjny spowodował ucieczkę władz cywilnych i milicji miejskiej. W koszarach pozostał tylko tabor III Kieleckiego batalionu etapowego. Kiedy pociąg ewakuacyjny dojechał do Klewania, gen. Romer wysłał do Winnicy mały oddział pod dowództwem por. Stanisława Lisa-Błońskiego z zadaniem nawiązania łączności z cofającą się na Winnicę 18 Dywizją Piechoty gen. Franciszka Krajowskiego. W ciągu paru dni służby w Winnicy dołączyło do niego kilkudziesięciu milicjantów, żołnierzy, a także zwiadowców powracających ze strefy frontu. Zorganizowane zostały „komitety domowe”, które czuwały w budynkach i przekazywały wojsku informacje o pojawiających się band rabunkowych. Codziennie za pośrednictwem kurierów wysyłał on meldunki o położeniu do DEU, które stacjonowało się w Starokonstantynowie^[6].

Obsada personalna

• dowódca DEU - gen. Jan Romer
• kwatermistrz DEU - gen. Mieczysław Norwid Neugebauer
• szef sztabu - mjr Walery Sławek
• adiutant - por. Przemysław Nakoniecznikoff-Klukowski
• adiutant - por. Jan Potocki

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Henryk Dominiczak: Granica wschodnia Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1919–1939. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992. ISBN 83-01-10202-0.
• Janusz Odziemkowski: Polskie formacje etapowe w Galicji Wschodniej na Wołyniu i Ukrainie w latach 1918-1920. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, 2019. ISBN 978-83-8090-616-7.
• Janusz Odziemkowski. Organizacja i ochrona zaplecza wojsk polskich na Litwie i Białorusi (luty 1919-lipiec 1920). „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 4 (246), 2013. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1440-6281. 
• Janusz Odziemkowski. Użycie batalionów etapowych i wartowniczych wojsk polskich w walkach w Galicji, na Wołyniu i Lubelszczyźnie, 11 lipca–1 września 1920 roku. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 3 (249), 2014. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1440-6281.