Dystrykt lubelski
Dystrykt lubelski, okręg lubelski (niem. Distrikt Lublin) – jednostka administracyjna Generalnego Gubernatorstwa od 26 października 1939[1] do 25 lipca 1944[2]. W 1940 roku zajmował obszar 26 848 km² a w 1942 – 26 560 km²[3][4].
Historia
Dystrykt lubelski został utworzony 26 października 1939 roku:
- głównie z obszaru dotychczasowego woj. lubelskiego II Rzeczypospolitej bez powiatu siedleckiego, a więc:
- powiatu miejskiego Lublin oraz powiatów ziemskich: bialskiego, biłgorajskiego, chełmskiego, hrubieszowskiego, garwolińskiego (południowa połowa), janowskiego, krasnostawskiego, lubartowskiego, lubelskiego, łukowskiego (bez północno-zachodniego fragmentu), puławskiego, radzyńskiego, tomaszowskiego, włodawskiego i zamojskiego
- także z części obszaru dotychczasowego woj. lwowskiego II Rzeczypospolitej, a więc:
- powiatów ziemskich: jarosławskiego (północny fragment), łańcuckiego (północno-wschodni skrawek), lubaczowskiego (północno-zachodnia połowa), niżańskiego (północno-wschodnia 1/3), rawskiego (północno-wschodni fragment), sokalskiego (zachodnia połowa) i tarnobrzeskiego (dwa północno-wschodnie fragmenty)
W listopadzie 1939 roku utworzono powiat miejski (Stadtkreis) w Chełmie. 28 listopada 1939 roku wprowadzono rozporządzenie w sprawie administracji nad polską społecznością.
1 stycznia 1940 zatwierdzono status powiatowy miast Lublina i Chełma i podzielono obszar dystryktu lubelskiego na 10 starostw (Kreishauptmannschaften):
- Kreishauptmannschaft Biala Podlaska (z powiatu bialskiego i północnej części powiatu włodawskiego)
- Kreishauptmannschaft Bilgoraj (z powiatu biłgorajskiego oraz części powiatów zamojskiego, jarosławskiego, łancuckiego i tarnobrzeskiego)
- Kreishauptmannschaft Chelm (z powiatów chełmskiego i głównej części powiatu włodawskiego)
- Kreishauptmannschaft Hrubieszow (z powiatu hrubieszowskiego oraz części powiatów tomaszowskiego i sokalskiego)
- Kreishauptmannschaft Janow Lubelski (z powiatu janowskiego oraz części powiatu tarnobrzeskiego)
- Kreishauptmannschaft Krasnystaw (z powiatu krasnostawskiego)
- Kreishauptmannschaft Lublin-Land (z powiatu lubelskiego)
- Kreishauptmannschaft Pulawy (z powiatu puławskiego oraz części powiatu garwolińskiego)
- Kreishauptmannschaft Radzyn (z powiatów radzyńskiego, lubartowskiego i części powiatów łukowskiego i włodawskiego)
- Kreishauptmannschaft Zamosc (z głównej części powiatów zamojskiego i tomaszowskiego oraz części powiatów lubaczowskiego i rawskiego)
W maju 1940 roku włączono z powrotem Chełm do powiatu chełmskiego (którego nazwę zmieniono na Cholm 1 października 1941).
1 września 1941 roku część Kreishauptmannschaft Radzyn włączono do Kreishauptmannschaft Lublin-Land (obszar dawnego polskiego powiatu lubartowskiego bez gmin Czemierniki, Debowa, Lysobyki, Michow, Parczew i Wielki) oraz do Kreishauptmannschaft Pulawy (gminy Lysobyki, Michow i Wielki z byłego polskiego powiatu lubartowskiego)[5].
30 września 1942 roku zmieniono siedzibę powiatu janowskiego z Janowa do Kraśnika, a października 1942 roku nazwę starostwa na Kreishauptmannschaft Janow Lubelski in Krasnik.
30 września 1943 roku gminę Chodel wyłączono z Kreishauptmannschaft Lublin-Land i włączono do Kreishauptmannschaft Pulawy.
W Lubartowie utworzono komisariat ziemski starostwa powiatowego ziemskiego lubelskiego: Landeskomissariat Lubartow[6].
Według stanu z 1 stycznia 1944 roku dystrykt lubelski składał się z 11 powiatów (Stadt Lublin + 10 Kreishauptmannschaften).
Miejscowości
Lista stu największych miejscowości w dystrykcie lubelskim w 1943 roku[7].
Miejscowość | Status | Liczba mieszkańców 1.III.1943 | Powiat | Gmina |
---|---|---|---|---|
Lublin | miasto | 95596 | Lublin-Stadt | Lublin-Stadt |
Cholm | miasto | 25838 | Cholm | Cholm |
Zamość | miasto | 22456 | Zamość | Zamość |
Biala-Podlaska | miasto | 19520 | Biala-Podlaska | Biala-Podlaska |
Pulawy | miasto | 14679 | Pulawy | Pulawy |
Kraśnik | miasto | 11682 | Kraśnik | Kraśnik |
Łuków | miasto | 11554 | Radzyń | Łuków |
Hrubieszów | miasto | 10280 | Hrubieszów | Hrubieszów |
Krasnystaw | miasto | 10149 | Krasnystaw | Krasnystaw |
Międzyrzec Podlaski | miasto | 9105 | Radzyń | Międzyrzec Podlaski |
Dęblin wojskowy | wieś | 6348 | Pulawy | Irena |
Parczew | miasto | 6314 | Radzyń | Parczew |
Tomaszów Lubelski | miasto | 6208 | Zamość | Tomaszów Lubelski |
Lubartów | miasto | 5696 | Lublin-Land | Lubartów |
Trawniki | wieś | 5476 | Lublin-Land | Jaszczów |
Radzyń | miasto | 5252 | Radzyń | Radzyń |
Szczebrzeszyn | miasto | 5091 | Bilgoraj | Szczebrzeszyn |
Bilgoraj | miasto | 4746 | Bilgoraj | Bilgoraj |
Irena | wieś | 4615 | Pulawy | Irena |
Urzędów | wieś | 4411 | Kraśnik | Urzędów |
Włodawa | miasto | 4317 | Cholm | Włodawa |
Bełżec | wieś | 4260 | Zamość | Bełżec |
Kazimierz Dolny | miasto | 3979 | Pulawy | Kazimierz Dolny |
Janów Lubelski | miasto | 3828 | Kraśnik | Janów Lubelski |
Łukowa | wieś | 3593 | Bilgoraj | Łukowa |
Ryki | wieś | 3533 | Pulawy | Ryki |
Godziszów | wieś | 3355 | Kraśnik | Kawęczyn |
Ostrów Lubelski | miasto | 3274 | Lublin-Land | Ostrów Lubelski |
Opole | wieś | 3238 | Pulawy | Opole |
Aleksandrów | wieś | 3098 | Bilgoraj | Aleksandrów |
Tarnogród | wieś | 3034 | Bilgoraj | Tarnogród |
Janów Podlaski | wieś | 2933 | Biala-Podlaska | Janów Podlaski |
Gołąb | wieś | 2779 | Pulawy | Gołąb |
Bełz | wieś | 2741 | Hrubieszów | Bełz |
Cieplice | wieś | 2724 | Bilgoraj | Cieplice |
Zaklików | wieś | 2644 | Kraśnik | Zaklików |
Kocudza | wieś | 2629 | Bilgoraj | Kocudza |
Piaski | wieś | 2606 | Lublin-Land | Piaski |
Rycice | wieś | 2576 | Pulawy | Irena |
Wojsławice | wieś | 2560 | Cholm | Wojsławice |
Bełżyce | wieś | 2532 | Lublin-Land | Bełżyce |
Kock | miasto | 2524 | Radzyń | Kock |
Zamch | wieś | 2481 | Bilgoraj | Babice |
Pysznica | wieś | 2476 | Kraśnik | Pysznica |
Kurów | wieś | 2452 | Pulawy | Kurów |
Czechów | wieś | 2449 | Lublin-Land | Konopnica |
Terespol n/Bugiem | wieś | 2441 | Biala-Podlaska | Terespol |
Wohyń | wieś | 2403 | Radzyń | Wohyń |
Cewków | wieś | 2360 | Bilgoraj | Dzików Stary |
Jastkowice | wieś | 2329 | Kraśnik | Pysznica |
Piskorowice | wieś | 2300 | Bilgoraj | Cieplice |
Lubliniec Nowy | wieś | 2285 | Zamość | Cieszanów |
Goraj | wieś | 2263 | Bilgoraj | Goraj |
Mierzwiączka | wieś | 2263 | Pulawy | Irena |
Niedrzwica Duża | wieś | 2256 | Lublin-Land | Niedrzwica |
Zdziłowice | wieś | 2243 | Kraśnik | Batorz |
Kamionka | wieś | 2200 | Lublin-Land | Kamionka |
Łęczna | miasto | 2191 | Lublin-Land | Łęczna |
Majdan Sieniawski | wieś | 2169 | Bilgoraj | Wola Różaniecka |
Różaniec | wieś | 2165 | Bilgoraj | Wola Różaniecka |
Biszcza | wieś | 2152 | Bilgoraj | Biszcza |
Rejowiec | wieś | 2149 | Cholm | Rejowiec |
Sawin | wieś | 2126 | Cholm | Bukowa |
Kodeń | wieś | 2111 | Biala-Podlaska | Kodeń |
Ulanów I | miasto | 2085 | Kraśnik | Ulanów I |
Swaty | wieś | 2083 | Pulawy | Ryki |
Piszczac | wieś | 2071 | Biala-Podlaska | Piszczac |
Czemierniki | wieś | 2060 | Radzyń | Czemierniki |
Zdziechowice | wieś | 2060 | Kraśnik | Zaklików |
Zakrzówek os. | wieś | 2050 | Kraśnik | Zakrzówek |
Ułazów | wieś | 2036 | Bilgoraj | Dzików Stary |
Horodło | wieś | 2030 | Hrubieszów | Horodło |
Bodaczów | wieś | 2010 | Zamość | Sułów |
Zarzecze | wieś | 1999 | Kraśnik | Pysznica |
Małaszewicze Duże | wieś | 1992 | Biala-Podlaska | Terespol |
Niemce | wieś | 1990 | Lublin-Land | Niemce |
Dubienka | wieś | 1987 | Hrubieszów | Dubienka |
Stężyca | wieś | 1982 | Pulawy | Stężyca |
Dzików Stary | wieś | 1981 | Bilgoraj | Dzików Stary |
Krzemień | wieś | 1955 | Kraśnik | Kawęczyn |
Michów | wieś | 1940 | Pulawy | Michów Lubartowski |
Tarnogóra | wieś | 1936 | Krasnystaw | Tarnogóra |
Rudka | wieś | 1922 | Bilgoraj | Zwierzyniec |
Deszkowice | wieś | 1916 | Zamość | Sułów |
Pilaszkowice | wieś | 1907 | Krasnystaw | Rybczewice |
Wola Przybysławska | wieś | 1864 | Pulawy | Markuszów |
Biała Ordynacka | wieś | 1817 | Kraśnik | Kawęczyn |
Wirkowice | wieś | 1805 | Zamość | Nielisz |
Kłyżów | wieś | 1768 | Kraśnik | Pysznica |
Potok Górny | wieś | 1736 | Bilgoraj | Potok Górny |
Karczmiska Posiółek | wieś | 1736 | Pulawy | Karczmiska |
Strzyżów | wieś | 1735 | Hrubieszów | Horodło |
Huta Krzeszowska | wieś | 1732 | Bilgoraj | Huta Krzeszowska |
Klementowice | wieś | 1729 | Pulawy | Celejów |
Boratyn | wieś | 1724 | Hrubieszów | Krystynopol |
Adamów | wieś | 1721 | Radzyń | Gułów |
Sól | wieś | 1719 | Bilgoraj | Sól |
Rzeczyca | wieś | 1715 | Hrubieszów | Tarnoszyn |
Ostrów | wieś | 1715 | Hrubieszów | Krystynopol |
Suchowola | wieś | 1710 | Zamość | Suchowola |
Dys | wieś | 1708 | Lublin-Land | Niemce |
Gubernatorzy dystryktu
- Friedrich Schmidt (1939 – marzec 1940)
- Ernst Zörner (31 marca 1940 – 10 kwietnia 1943)
- Richard Wendler (27 maja 1943 – lipiec 1944)
Dowódcy SS i Policji
- SS-Brigadeführer/SS-Gruppenführer Odilo Globocnik (1940–1943)
- SS-Gruppenführer Jakob Sporrenberg (1943–1944)
Komenda Sipo-SD
Komendanci Sipo-SD:
- SS-Stubaf dr Alfred Hasselberg (15 listopada 1939 – 25 grudnia 1939)
- SS-Hstuf Huth (grudzień 1939 – styczeń 1940)
- SS-Stubaf Walter Huppenkoten (luty – 19 lipca 1940)
- SS-Hstuf Johann Schmer (sierpień – grudzień 1941)
- SS-Ostubaf Johannes Müller (grudzień[8] 1940 – grudzień 1943)
- SS-Stubaf/SS-Ostubaf dr Karl Pütz (grudzień 1943 – lipiec 1944)
Departamenty I (administracja) i II (organizacja)
- Kierownik: SS-Hstuf Julius Cramer (1940 – lipiec 1944)
Departament III (wywiad)
- Kierownicy: SS-Hstuf/SS-Stubaf Friedrich Buchardt (marzec 1940 – 17 stycznia 1943) i SS-Hstuf/SS-Stubaf dr Ewald Biegelmeyer (18 stycznia 1943 – lipiec 1944)[9]
Siedziba wywiadu SS na dystrykt znajdowała się w Lublinie początkowo przy pl. Marii Skłodowskiej-Curie 5[10].
Departament IV (Gestapo)
- Kierownicy: SS-Hstuf Johann Schmer (listopad 1939 – grudzień 1941), SS-Hstuf Arnold Kirste (czerwiec – grudzień 1941) i SS-Hstuf/SS-Stubaf Walter Liska (styczeń 1942 – lipiec 1944)[9]
Siedziba hitlerowskiej tajnej policji i kontrwywiadu w Lublinie mieściła się razem z aresztem śledczym przy ul. Uniwersyteckiej 3, w dawnym Urzędzie Ziemskim. Budynek zwano potocznie „Pod Zegarem”. Obecnie mieści się tam Muzeum Martyrologii „Pod Zegarem” (adres ul. Uniwersytecka 1)[11].
Departament V (Kripo)
- Kierownik: SS-Hstuf Johann Kleyer (1942 – lipiec 1944)
Więzienie KdS Lublin
- Naczelnik: SS-Ostuf Peter Paul Domnick (9 listopada 1939 – 22 lipca 1944)[12]
Więzienie dystryktowych Sicherheitspolizei i Sicherheitsdienst przez cały okres okupacji znajdowało się na lubelskim zamku.
Przypisy
- ↑ Verordnungsblatt des Generalgouverneurs für die Besetzten Polnischen Gebiete = Dziennik Rozporządzeń Generalnego Gubernatora dla Okupowanych Polskich Obszarów / hrsg. vom Amt des Generalgouverneurs. 1939, Nr 1 (26 October) - Nr 15 (31 Dezember)
- ↑ 25 lipca 1944 – data zajęcia Lublina przez Armię Czerwoną.
- ↑ Andrzej Gawryszewski: Ludność Polski w XX wieku (rozdział II – Terytorium i podział administracyjny). Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania, 2005.
- ↑ Gemeindeverzeichnis : Distrikt Lublin
- ↑ Gminy Czemierniki, Debowa i Parczew i pozostały w Kreishauptmannschaft Radzyn.
- ↑ Search archives [online], www.szukajwarchiwach.pl [dostęp 2017-11-22] (ang.).
- ↑ Amtliches Gemeinde- und Dorfverzeichnis fuer das GG
- ↑ Sicherheitspolizei (SiPo) und Sicherheitsdienst (SD) im Distrikt Lublin - Einheiten der Polizei und des SD - Forum der Wehrmacht [online], www.forum-der-wehrmacht.de [dostęp 2020-03-15] (ang.).
- ↑ a b Search archives [online], szukajwarchiwach.pl [dostęp 2020-07-23] (ang.).
- ↑ Posts by Minotauros - Forum der Wehrmacht [online], www.forum-der-wehrmacht.de [dostęp 2020-03-15] (ang.).
- ↑ Areszt Urzędu Komendanta Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa dystryktu lubelskiego - ul. Uniwersytecka 3 | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2018-12-21] (pol.).
- ↑ Muzeum Lubelskie w Lublinie • Więzienie na Zamku Lubelskim • [online], www.muzeumlubelskie.pl [dostęp 2020-03-15] (pol.).
Bibliografia
- Distrikt Lublin
- p
- d
- e
- p
- d
- e
Miasta na prawach powiatu | |||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Powiaty |
|