Hetmanat
 | Ten artykuł dotyczy państwa kozackiego w XVII–XVIII wieku. Zobacz też: Hetmanat na temat państwa ukraińskiego w 1918. |
| 1649–1764 | |||||
| |||||
| Ustrój polityczny | demokracja wojenna | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Stolica | Czehryń, Baturyn, Głuchów | ||||
| Data powstania | 1649 | ||||
| Data likwidacji | 1764 | ||||
| Władca | |||||
| Populacja (1762) • liczba ludności |
| ||||
| Religia dominująca | prawosławie | ||||
Położenie na mapie | |||||
| |||||
Hetmanat[1], Hetmańszczyzna (ukr. Гетьманщина), (1649–1764), zwane także Wojskiem Zaporoskim – w okresie Rzeczypospolitej Obojga Narodów system autonomicznych rządów terytorialnych na Ukrainie Naddnieprzańskiej, oparty na systemie demokracji wojennej Kozaków Zaporoskich, powstały w wyniku zawartej w roku 1649 ugody zborowskiej wojska zaporoskiego z królem Polski Janem II Kazimierzem Wazą i Rzecząpospolitą, potwierdzony w roku 1654 w ugodzie perejasławskiej pomiędzy wojskiem zaporoskim a carem rosyjskim Aleksym I i ponownie (w rozszerzonej formie) w unii hadziackiej (króla i Rzeczypospolitej z Kozaczyzną zaporoską, 1658).
Po przejęciu Ukrainy Lewobrzeżnej przez Rosję w konsekwencji traktatu Grzymułtowskiego (1686) system autonomii hetmańskiej został utrzymany na Ukrainie Lewobrzeżnej (podległej carowi) i od czasów hetmana Iwana Mazepy systematycznie ograniczany, aż do całkowitej likwidacji w 1764[a]. Po roku 1764 zostały w ramach Imperium Rosyjskiego utrzymane jednak specyficzne przywileje Ukrainy Lewobrzeżnej (dotyczące statusu języka ruskiego i pozycji szlachty kozackiej).
Ustrój Hetmanatu
Władze centralne
Ustrój państwa kozackiego był właściwie niezmienny od utworzenia przez Bohdana Chmielnickiego. Na czele Hetmanatu stał hetman (pochodzący z wyboru), wokół niego skupiał się organ doradczy – Rada Starszyzny Generalnej, w skład której wchodziła starszyzna kozacka: pisarz generalny, sędzia generalny, oboźny generalny, esauł generalny, buńczuczny generalny, chorąży generalny. Władzę wykonawczą sprawowała Generalna Kancelaria Wojskowa, a instancją apelacyjną dla sędziów pułkowych i sotennych był Generalny Sąd Wojskowy. Siedziba hetmana znajdowała się początkowo w Czehryniu, potem w Baturynie, a od 1709 (po zburzeniu Baturyna i wymordowaniu całej jego ludności przez Aleksandra Mienszykowa i wojsko rosyjskie) w Głuchowie.
Władze lokalne
Władzę lokalną sprawowali pułkownicy i setnicy. Cała kozacka ludność Hetmanatu podzielona była na 10 okręgów, nazywanych pułkami. Stanowiły one jednocześnie jednostkę administracyjno-terytorialną i wojskową. Były to pułki: hadziacki, kijowski (z siedzibą w Kozielcu na lewym brzegu Dniepru), łubieński, mirhorodzki, niżyński, perejasławski, połtawski, pryłucki, starodubski i czernihowski.
W wyprawach wojennych uczestniczyli Kozacy, a lud wiejski stanowili chłopi.
Osobny artykuł: Starszyzna kozacka Hetmanatu.
Mieszkańcy miast rządzili się prawem magdeburskim (tzw. Sakson) przyniesionym z Polski[2], natomiast prawo cywilne, karne i procesowe Hetmanatu regulował Statut Litewski[3].
Do bitwy pod Połtawą (1709) społeczeństwo Hetmanatu nie było obciążone podatkami na rzecz Carstwa Rosyjskiego, po klęsce Iwana Mazepy na terytorium Hetmanatu wprowadzono 8-11 pułków wojska carskiego, obciążając kosztami jego utrzymania ludność[4]. Do 1728 roku Rosjanie nie mieli prawa nabywania ziemi na terytorium Hetmanatu (nie dotyczyło to carskich nadań ziemskich)[5].
Historia
- Osobny artykuł: Historia Hetmanatu.
Hetmanat powstał po ucieczce Chmielnickiego wczesną wiosną 1648 na Sicz Zaporoską, gdzie – szermując hasłami wyzwolenia spod władzy magnatów sprzeciwiających się woli królewskiej – przejął władzę z rąk atamana koszowego i stanął na czele powstania jako hetman kozacki.
Zobacz też
- lista hetmanów w okresie Hetmanatu
- ustrój administracyjno-wojskowy Hetmanatu
- Ruina (Ukraina)
- Konstytucja Filipa Orlika
Uwagi
- ↑ Na Ukrainie Prawobrzeżnej został faktycznie zlikwidowany w trakcie najazdu tureckiego na Rzeczpospolitą i wojen turecko-polskich z lat 1672–1672 i 1683–1699.
Przypisy
- ↑ Natalia Jakowenko, Historia Ukrainy do 1795 roku, Warszawa 2011, Wydawnictwo Naukowe PWN, ISBN 978-83-01-16763-9, rozdział Podział administracyjny i społeczeństwo hetmanatu s. 496-499 i passim.
- ↑ Natalia Jakowenko, Historia Ukrainy do 1795 roku, Warszawa 2011, Wydawnictwo Naukowe PWN, ISBN 978-83-01-16763-9, s. 403,499.
- ↑ Natalia Jakowenko, Historia Ukrainy do 1795 roku, Warszawa 2011, Wydawnictwo Naukowe PWN, ISBN 978-83-01-16763-9 s.403.
- ↑ Natalia Jakowenko, Historia Ukrainy do 1795 roku, Warszawa 2011, Wydawnictwo Naukowe PWN, ISBN 978-83-01-16763-9 s. 498.
- ↑ Natalia Jakowenko, Historia Ukrainy do 1795 roku, Warszawa 2011, Wydawnictwo Naukowe PWN, ISBN 978-83-01-16763-9 s. 503.
Bibliografia
- Natalia Jakowenko, Historia Ukrainy do końca XVIII wieku, Lublin 2000, ISBN 83-85854-54-1, Wyd. II rozszerzone: Historia Ukrainy do 1795 roku, Warszawa 2011, Wydawnictwo Naukowe PWN, ISBN 978-83-01-16763-9
- p
- d
- e
- p
- d
- e
| Państwo ukraińskie |
|
|---|---|
| Pozostałe |
- Britannica: topic/Hetmanate
