Irena Nadolna-Szatyłowska

Irena Nadolna-Szatyłowska (ur. 25 stycznia 1932, zm. 26 czerwca 2024^[1]) – polska nauczycielka, pierwsza na świecie i jedyna w Polsce licencjonowana sędzia żużlowa, pasjonatka szybownictwa, spadochroniarstwa i żużla^[2][3][4]. Nazywana „żelazną damą” polskiego żużla^[5].

Życiorys

Urodziła się w Wielkim Klinczu w okolicach Kościerzyny^[6] jako córka Maksymiliana Nadolnego^[7]. Uczyła się w Liceum Ogólnokształcącym im. Józefa Wybickiego w Kościerzynie^[2]. Planowała studia w Oficerskiej Szkole Lotniczej Wojska Polskiego w Dęblinie, jednak nie dostała zgody rodziców^[5]. Ukończyła studia pedagogiczne. W latach 1952–1953 pracowała jako nauczycielka w szkole w Piechowicach, później w Zasadniczej Szkole Zawodowej w Kościerzynie, później w Dyrekcji Okręgowej Szkolenia Zawodowego w Gdańsku^[2].

Ukończyła lotnicze kursy teoretyczne i praktyczne na nieistniejącym lotnisku we Wrzeszczu^[3]. Pierwszy lot szybowcem odbyła w 1956 roku. Jeździła na pokazy lotnicze i skakała ze spadochronem. 1 maja 1958, podczas uroczystości miejskich związanych z obchodami 1 maja, przeleciała szybowcem nad tłumem zebranym niedaleko Dworca Głównego w Gdańsku. Musiała awaryjnie lądować, ale przelot odbił się szerokim echem w prasie krajowej^[2].

Po uzyskaniu prawa jazdy na samochód i motocykl zaproponowano jej dołączenie do sekcji dziewcząt w klubie motocyklowym^[3]. Sport żużlowy zaczęła uprawiać w roku 1955^[5]. Jej trenerem był żużlowiec Jerzy Dąbrowski, motocyklista z doświadczeniem zdobytym w latach trzydziestych i czterdziestych XX w. Następnie pełniła funkcję wirażowej^[3]. Od 1955 brała udział w ogólnopolskich rajdach motocyklowych kobiet jako jedna z 30 zawodniczek^[2][5].

W 1964 zdobyła licencję sędzi żużlowej^[2][3]. Sprzymierzeńcami w dążeniu do uzyskania przez nią licencji byli Rościsław Słowiecki i Władysław Pietrzak. Drugi agitował w Międzynarodowej Federacji Motocyklowej, by ta zrobiła wyjątek dla kobiety, ponieważ przepisy FIM nie przewidywały dotąd, że kobieta może sędziować zawody^[8]. W nowej roli debiutowała 6 września 1964^[2], sędziując mecz Stali Toruń z Tramwajarzem Łódź^[9]. Cieszyła się zaufaniem i sympatią polskich gwiazd żużla^[6]. Jej pracę docenili zagraniczni żużlowcy, np. Ove Fundin, choć nie od razu^[8]. Początkowo podważano jej kompetencje. Wielokrotnie spotykała się z seksizmem ze strony przedstawicieli środowiska zawodowego^[2] i pomyłkami, np. w nazwisku, popełnianymi przez dziennikarzy^[3]. Niemniej zyskała uznanie kibiców^[9]. W 1977 skończyła seminarium dla sędziów wyścigów międzynarodowych. Łącznie sędziowała 224 imprezy, w tym 32 międzynarodowe. Karierę zakończyła 25 października 1987, a ostatnim jej występem było sędziowanie podczas Turnieju o Łańcuch Herbowy^[2] w Ostrowie Wielkopolskim^[3]. Wówczas 12 tys. kibiców odśpiewało jej Sto lat^[8].

W 1986 była członkinią ORMO^[7].

W latach 1987–1990 pełniła funkcję komisarza sportowego Głównej Komisji Sportu Żużlowego. Szkoliła przyszłych sędziów^[2]. Prowadziła seminaria, była komisarzem zawodów^[8], do 1992^[3] prowadziła chronometraż^[8].

Do 1999 była wizytatorką szkół zawodowych w Pomorskim Kuratorium Oświaty w Gdańsku^[2].

Mieszkała w Gdańsku w pobliżu stadionu żużlowego. Do śmierci brała udział w zawodach żużlowych jako kibicka^[2].

Upamiętnienie

W 2001 znalazła się w plebiscycie Gdańszczanin tysiąclecia organizowanym przez wydawany na Pomorzu Gdańskim (szczególnie w Trójmieście) miesięcznik „30 Dni”^[10].

Była jedną z bohaterek projektu o kobietach Gdańska pt. Gdańskie miniatury (spacer w 2013 pod hasłem Kobiety z charakterem). Materiały opracował Krzysztof Murawski^[11][12].

Jest jedną z bohaterek trasy prekursorek po Starym i Głównym Mieście w Gdańsku, powstałej w ramach projektu Metropolitanka, organizowanej przez Instytut Kultury Miejskiej w Gdańsku. Autorką trasy jest Anna Zielińska-Fedoruk^[13].

W 2018 roku powstał dedykowany jej biogram, w ramach projektu Stowarzyszenia Arteria i Instytutu Kultury Miejskiej "100 kobiet na 100-lecie praw wyborczych” dofinansowanego ze środków Miasta Gdańska^[2].

W 2021 twórczynie projektu Metropolitanka działającego przy Instytucie Kultury Miejskiej w Gdańsku^[14] przygotowały serię podcastów pod hasłem Pionierki. Jedną z bohaterek jest Irena Nadolna-Szatyłowska^[15]. Jest też bohaterką cyklicznych spacerów prowadzonych przez twórczynie projektu^[13].

29 maja 2024 Irenę Nadolną-Szatyłowską wpisano do Księgi Rekordów Guinnessa jako pierwszą kobietę sędzię żużlową na świecie. Planowane jest stworzenie muralu^{[4][16][17][18]}.

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Pachnąca metanolem – reportaż Magdy Świerczyńskiej-Dolot w Radiu Gdańsk o Irena Nadolnej-Szatyłowskiej [2017]
• Podcast o Irenie Nadolnej-Szatyłowskiej [2021]
• Fanpage na Facebooku