Jadwiga Roguska-Cybulska

Jadwiga Roguska-Cybulska

krypt. J. Rog.-Cyb., pseud. Jarocy

Data i miejsce urodzenia	13 października 1887 Warszawa
Data i miejsce śmierci	24 listopada 1971 Zakopane
Miejsce spoczynku	Zakopane
Zawód, zajęcie	taterniczka, pisarka, publicystka, przewodniczka turystyczna
Miejsce zamieszkania	Warszawa, Zakopane
Narodowość	polska
Rodzice	Gustaw Roguski; Maria ze Stanowskich
Małżeństwo	Kazimierz Cybulski
Dzieci	Marek Cybulski (1915–1944)
Krewni i powinowaci	Zygmunt Roguski, Helena Roguska, Stanisław Roguski
Odznaczenia

Jadwiga Roguska-Cybulska krypt. J. Rog.-Cyb., pseud. Jarocy, (ur. 13 października 1887 roku w Warszawie, zm. 24 listopada 1971 w Zakopanem) – pisarka, publicystka, taterniczka, działaczka społeczna.

Urodziła się 13 października 1887 roku w Warszawie. Urodzona jako jedno z czworga dzieci kompozytora Gustawa Roguskiego i Marii ze Stanowskich. Miała troje starszego rodzeństwa siostrę i dwóch braci (m.in. mjr Zygmunt Roguski). Jej ojciec był profesorem warszawskiego Konserwatorium Muzycznego, a matka pochodziła z ziemiańskiej rodziny Stanowskich.^[1] Uczęszczała do warszawskich szkół prywatnych, m.in. przez kilka lat do pensji Kazimiery Karpińskiej. Studiowała także muzykę i śpiew w Warszawie oraz malarstwo i sztukę stosowaną na kursach podstawowych. Doskonale wykształcona na tajnych kompletach Jadwigi Sempołowskiej. Przez chwilę uczęszczała także do przyklasztornej szkoły na Śląsku. Naukę kontynuowała już w warszawskich szkołach prywatnych. Na prywatnych kursach uczyła się również języka francuskiego. Znakomicie grała na pianinie^[2]. Od dzieciństwa wyjeżdżała z rodziną w Tatry, gdzie poznała Mieczysława Karłowicza i Jerzego Żuławskiego. Pod ich wpływem zaczęła uprawiać taternictwo^[2].

W latach 1906–1925 czynnie uprawiała taternictwo, wprowadzona przez pisarza i taternika Jerzego Żuławskiego. Jej taternictwo miało charakter podróżniczo-romantyczny, nie wyczynowy. Wspinała się wyłącznie w towarzystwie mężczyzn. Dokonała licznych przejść poważnych tatrzańskich dróg wspinaczkowych w towarzystwie ówczesnych czołowych taterników, m. in. Janusza Chmielowskiego, Zygmunta Klemensiewicza, braci Gyuli i Romana Komarnickich, Romana Kordysa, Jerzego Maślanki, Kazimierza Piotrowskiego, Stanisława Porębskiego, Mieczysława Świerza, braci Janusza i Jerzego Żuławskich. W 1910 r. uczestniczyła w dwóch pierwszych przejściach: prawej części północno-wschodniej ściany Mięguszowieckiego Szczytu Pośredniego i lewej części południowej ściany Mięguszowieckiego Szczytu Wielkiego (z braćmi Komarnickimi). Była pierwszą kobietą, która dokonała próby przejścia (czwartego z kolei) klasycznej drogi na południowej ścianie Zamarłej Turni (w r. 1912). Dokonała (prawdopodobnie drugiego kobiecego) trawersowania grani Żabiego Konia (z Porębskim i bratem Stanisławem).^[3]. W 1908 roku wstąpiła do Sekcji Turystycznej Towarzystwa Tatrzańskiego (od roku 1935 Klub Wysokogórski Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego).^[4] Przed I wojną świat. należała do pierwszych kobiet w Polsce uprawiających narciarstwo wysokogórskie (m. in. z braćmi Żuławskimi, Mariuszem Zaruskim, Józefem Oppenheimem). Dokonała m. in. drugiego kobiecego przejścia narciarskiego przez przełęcz Zawrat (z braćmi Żuławskimi)^[1][3]. Od r. 1911 była członkiem Sekcji Narciarskiej Towarzystawa Tatrzańskiego (później Polskiego Tow. Tatrzańskiego)^[3].

Od 1912 roku publikowała teksty na tematy turystyczne, taternickie, przyrodnicze, wspomnieniowe i kulturalne w wielu czasopismach. W 1927 roku zamieszkała w Zakopanem na stałe i przesyłała stąd regularne korespondencje do gazet. Napisała wiele tekstów o żeńskim taternictwie m.in. manifest „Do młodych taterniczek” (opublikowane w „Zakopane”, w 1929 roku). W tym i wielu innych wypowiadała się krytycznie o samotnych wspinaczach kobiet. Jej zdaniem wymagały one również męskiej obecności^[5]. Pisała dla Kuriera Warszawskiego (cykl „Listy z Zakopanego”, 1934–9), Kuriera Poznańskiego, Głosu Narodu i Taternika. Publikowała w „Głosie Zakopiańskim” (1926), „Echu Zakopiańskim” (1931,1935) i piśmie „Zakopane” (m. in. cykl felietonów satyrycznych, 1929–31, 1938)^[3]. Napisała szereg nowel o tematyce tatrzańskiej i powieść dla młodzieży Tajemnica Tatr (1934)^[6]. Drugiej powieści pt. „Idzie lawina” nie udało jej się wydać z powodu wybuchu II wojny światowej^[7]. Była też autorką nie publikowanych (ale wystawionych?) sztuk scenicznych: komedii „Ja już nie mogę” oraz komedii muzycznej „Ważna osobistość” (1934), do której skomponowała też muzykę^[3]. Już po śmierci ukazała się ostatnia praca literacka Roguskiej-Cybulskiej, esej pt. „Witkacy w oczach Zakopanego”, opublikowany w księdze zbiorowej „Stanisław Ignacy Witkiewicz. Człowiek i twórca” (1977)^[3].

Była jedną z twórczyń Słowiańskiego Związku Kobiet, w Zakopanem objęła funkcję wiceprezeski tamtejszego koła. Działała również w Stronnictwie Narodowym, była członkiem zarządu koła zakopiańskiego.Działała też w tamtejszym Komitecie Uczczenia Pamięci Jana Kasprowicza^[1].

W 1943 podczas II wojny światowej, anonimowo doniesiono na nią, w związku z podejrzeniem działania przeciwko akcji tzw. Goralenvolk. Została aresztowana i przetrzymywana w zakopiańskiej siedzibie Gestapo, przy ulicy Zamoyskiego, w willi „Palace”. Została zwolniona, ale musiała wyjechać z Zakopanego. Hitlerowcy odebrali jej dom w Zakopanym. Roguska wróciła z niczym do Warszawy. Niedługo później Marek, bojąc się o matkę wysłał ją z powrotem do Zakopanego.

Po zakończeniu wojny wróciła do działalności publicystycznej (pisała w Tygodniku Powszechnym, Gazecie Ludowej, Turyście, Taterniku, Dzienniku Polskim, Kierunkach i Wierchach). W 1948 ukończyła, pierwszy zorganizowany po II wojnie światowej, kurs kierowników wycieczek zbiorowych. Prowadzenie wycieczek w Tatry, głównie zagranicznych, stało się jej sposobem na życie i źródłem utrzymania. Zajmowała się tym do 68. roku życia^[7]. W tym czasie wznowiła działalność w Komitecie Uczczenia Pamięci Jana Kasprowicza. Została sekretarzem tego komitetu. Należała do twórców Filii Muzeum Tatrzańskiego na Małym Bystrem w Zakopanem – oryginalnej chaty góralskiej ze zbiorami etnograficznymi. Działała w Związku Podhalan. Angażowała się po stronie górali, właścicieli gruntów na Polanie Szymowskiej w akcji przeciwko wielkomiejskiej zabudowie. Organizowała Towarzystwo Miłośników Tatr, Zakopanego i Góralszczyzny, które w jej planach miało kontynuować tradycje Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego.^[2][1][7].

W 1960 Klub Wysokogórski (wcześniej: Sekcja Turystyczna Towarzystwa Tatrzańskiego) nadał jej - jako pierwszej kobiecie w historii - członkostwo honorowe. Trzy lata później powstałe w 1950 roku Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze (PTTK) nadało jej złotą odznakę^[3]. Zmarła w Zakopanem 24 listopada 1971 r.^[8]. Została pochowana na Nowym Cmentarzu przy ulicy Nowotarskiej^[9].

Część materiałów Jadwigi Roguskiej-Cybulskiej znajduje się w archiwum Muzeum Tatrzańskiego im. Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem.

W 1912, jako dwudziestopięciolatka wzięła ślub z Kazimierzem Cybulskim i na kila lat przerwała karierę wspinaczkową. Jej mąż zarządzał elektrownią w Nowym Targu. Po utracie pracy przez męża i przeżyciu przez niego załamania nerwowego przenieśli się na Śląsk. Jadwiga dwa razy straciła ciąże.

W 1914 mieszkała przez chwilę u krewnych na wsi, po czym, rzem z mężem przeniosła się do Warszawy. W 1915 urodziła syna Marka Cybulskiego (ur. 1915, zm. 1944), który również był taternikiem. Z powodu problemów mieszkaniowych przenieśli się pod Lublin. Wtedy zaczęły się problemy małżeńskie Roguskiej. Dwukrotnie uciekała ona od męża do Warszawy i wracała, by ratować swój związek. Ostatecznie w 1917 wróciła do Warszawy. Od 1918 Roguska musiała zacząć zarabiać, początkowo pracowała jako kelnerka, a później urzędniczka. W tym czasie skończyła Szkołę Umuzykalnienia pod kierunkiem Stefana Wysockiego, przygotowując się do pełnienia roli nauczycielki muzyki^[1]. Od 1923 pozostawała w separacji z mężem^[2].

Podczas II wojny światowej mąż został rozstrzelany przez Niemców w więzieniu na Montelupich. Syn zginął 10 sierpnia 1944^[1] podczas pierwszych dni powstania warszawskiego w ulicznej egzekucji^[10][1].

W ostatnich latach życia mieszkała w Zakopanem. W ostatnich latach życia przyznano jej stypendium socjalne^[3].

• Złota Odznaka Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego.

• Emanuel Rostworowski (red.), Polski Słownik Biograficzny, Kraków: Polska Akademia Umiejętności : Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1988, ISBN 978-83-04-00148-0, OCLC 835041497, t.XXXI .
• Król Anna, Kamienny sufit opowieść o pierwszych taterniczkach, Kraków 2021.
• Materiały do bibliografii etnografii polskiej za 1945-1954 r. [w] „Lud” t. 43, 1958.
• Materiały Jadwigi Roguckiej-Cybulskiej, Polska Akademia Nauk Archiwum w Warszawie, III–560.
• Paryska-Radwańska Zofia, Paryski Witold, Wielka Encyklopedia Tatrzańska, Poronin 2004.
• Paryski Witold H., Tatry Wysokie. Przewodnik taternicki, 2015.
• Roguska-Cybulska Jadwiga, Do młodych taterniczek [w] „Zakopanem”, nr 29, 1929.