Kolcówka jabłoniowa
 | |||
| Systematyka | |||
| Domena | eukarionty | ||
|---|---|---|---|
| Królestwo | grzyby | ||
| Typ | podstawczaki | ||
| Klasa | pieczarniaki | ||
| Rząd | żagwiowce | ||
| Rodzina | strocznikowate | ||
| Rodzaj | Noblesia | ||
| Gatunek | kolcówka jabłoniowa | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Noblesia crocea (Schwein.) Nakasone Mycol. Progr. 20(11): 1491 (2021) | |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[1] | |||
 | |||
| |||
Kolcówka jabłoniowa (Noblesia crocea (Schwein.) Nakasone) – gatunek grzybów z rodziny strocznikowatych (Meruliaceae)[2].
Systematyka i nazewnictwo
- Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum
Sarcodontia, Meruliaceae, Polyporales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[2]
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w roku 1822 Lewis David von Schweinitz nadając mu nazwę Sistotrema croceum. W 1866 Stephan Schulzer opisał go niezależnie w nowym rodzaju Sarcodontia, jako nowy gatunek Sarcodontia mali. Nazwa ta rozpoznana została jako młodszy synonim Sistotrema croceum w 1953 roku przez Františka Kotlabę, który wprowadził tym samym obecnie uznawaną kombinację[3][4]. Obecną nazwę nadała mu Karen K. Nakasone w 2021 r.[2]
Synonimy nazwy naukowej[5]:
- Dryodon schiedermayeri (Heufl.) Ricken 1918
- Hericium croceum (Schwein.) Banker 1906
- Hydnum croceum (Schwein.) Fr. 1828
- Hydnum schiedermayeri Heufl. 1870
- Hydnum schiedermayeri var. kamerunensis Bres. 1891
- Kneiffia setigera var. pomicola Schulzer 1874
- Manina schiedermayeri (Heufl.) Banker 1912
- Odontia crocea (Schwein.) Lloyd 1914
- Sarcodontia crocea (Schwein.) Kotl. 1953
- Sarcodontia mali Schulzer, in Schulzer, Kanitz & Knapp 1866
- Sistotrema croceum Schwein. 1822
Polską nazwę zaproponował Władysław Wojewoda w 2003 r.[6] Jest niespójna z aktualną nazwą naukową[2].
Morfologia
Owocniki rozwijają się w ciągu jednego roku i osiągają nawet do kilku metrów długości, mocno przylegając do pni oraz gałęzi (resupinowate). Na pionowo ustawionych podłożach mogą tworzyć guzowato-poduchowate twory. Hymenofor utworzony jest przez gęsto rozmieszczone kolce o długości do ok. 15 mm i średnicy ok. 1,5 mm, które mogą być bocznie spłaszczone. U młodych i dojrzałych owocników hymenofor jest jasnożółty, żółty do pomarańczowego, a u starych ciemnieje, przyjmując barwę winnoczerwoną do brunatnej[7]. Świeże owocniki kolcówki jabłoniowej mają charakterystyczny, wyczuwalny z odległości nawet kilku metrów zapach przypominający ananasa lub starte jabłka[8]. Za charakterystyczny zapach odpowiadają m.in. lotne pochodne aldehydu benzoesowego: 4-(3-furylo)benzaldehyd i 4-(5-okso-3-oksolanylo) benzaldehyd[9].
- Cechy mikroskopowe
Kontekst ziarnisty, gruzełkowaty grubości do ok. 30 mm, biały do żółtawego. System strzępkowy monomityczny, strzępki o szerokości od 2,5 do 5 μm, cienkościenne do grubościennych, ze sprzążkami. W tramie występują sclerocysty. Podstawki o wymiarach 20–35 × 4–6 μm mają kształt maczugowaty, z czterema sterygmami i bazalną sprzążką[8]. Kuliste zarodniki są szkliste, gładkie, nieamyloidalne i mają wymiary 4–6 × 3,5–4,5 um[10].
Występowanie i siedlisko
Gatunek szeroko rozpowszechniony w strefie umiarkowanej, lecz uchodzi za rzadko spotykany. Podawany był z Europy, Ameryki Północnej i Azji, a w Europie zanotowano oznaki ekspansji na północ[8]. W Polsce gatunek rzadki, stwierdzony na kilkudziesięciu stanowiskach[8][11][12]. Kolcówka jabłoniowa pasożytuje na drzewach liściastych, a po ich obumarciu może jeszcze przez pewien czas rozwijać się saprotroficznie. Powoduje białą zgniliznę drewna. Najczęściej atakuje stare drzewa owocowe, prawie zawsze ogranicza się do gatunków z rodzaju jabłoń (Malus Mill. sp.). Rzadziej notowano ją na innych drzewach, w tym na gatunkach z rodzaju grusza (Pyrus sp.), śliwa (Prunus sp.), klon (Acer sp) i jarząb (Sorbus sp.) oraz na jesionie wyniosłym (Fraxinus excelsior), dębie ostrolistnym (Quercus ilex) i głogowniku chińskim (Photinia serratifolia)[8].
Kolcówka jabłoniowa znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski ze statusem R (rzadkie, potencjalnie zagrożone)[13].
W strefie umiarkowanej Europy owocniki pojawiają się od października do lutego, ale mogą rozwijać się też już w lipcu[10].
Przypisy
- ↑ Noblesia crocea, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b c d Index Fungorum – Names Record [online], www.indexfungorum.org [dostęp 2022-11-18] .
- ↑ F. Kotlaba. Nebezpečný parasit jabloní-Sarcodontia crocea (Schweinitz) comb. nov. „Česká Mykologie”. 7 (3), s. 117–123, 1953.
- ↑ MichalM. Tomšovský MichalM., Sarcodontia crocea (Basidiomycota, Polyporales) is unrelated to Spongipellis, „Phytotaxa”, 288 (2), 2016, s. 197–200, ISSN 1179-3163 .
- ↑ Species Fungorum – GSD Species [online], www.speciesfungorum.org [dostęp 2022-11-18] .
- ↑ WładysławW. Wojewoda WładysławW., Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, ISBN 83-89648-09-1 .
- ↑ AnnaA. Kujawa AnnaA. i inni, Grzyby wielkoowocnikowe Kampinoskiego Parku Narodowego. Przewodnik terenowy, Izabelin: Kampinoski Park Narodowy, 2015, ISBN 978-83-61144-96-0 .
- ↑ a b c d e GrzegorzG. Neubauer GrzegorzG., AndrzejA. Szczepkowski AndrzejA., Nowe stanowiska kolcówki jabłoniowej Sarcodontia crocea i dwóch innych, rzadko notowanych gatunków grzybów nadrzewnych występujących na jabłoniach Malus sp. w Polsce, „Przegląd Przyrodniczy”, XXIII (4), 2012, s. 68–76, ISSN 1230-509X .
- ↑ Kokubun Tetsuo, Rozwadowski Zbigniew, Duddeck Helmut. (2007). Benzaldehyde Derivatives from Sarcodontia crocea. Journal of natural products. 70. 1539-41. 10.1021/np070305s.
- ↑ a b ThomasT. Læssøe ThomasT., Jens H.J.H. Petersen Jens H.J.H., Fungi of Temperate Europe, Princeston and Oxford: Princeston University Press, 2019, s. 1057, ISBN 978-0-691-18037-3 .
- ↑ PiotrP. Chachuła PiotrP. i inni, Grzyby Cieszyna, Cieszyn: Urząd Miejski w Cieszynie. Wydział Ochrony Środowiska i Rolnictwa, 2015, s. 1–196, ISBN 978-83-89835-80-2 .
- ↑ AndrzejA. Szczepkowski AndrzejA. i inni, New localities of Sarcodontia crocea (Polyporales, Basidiomycota) in Poland, „Acta Mycologica”, 52 (1), 2017, DOI: 10.5586/am.1090, ISSN 2353-074X [dostęp 2019-12-25] (ang.).
- ↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ., Red list of plants and fungi in Poland = Czerwona lista roślin i grzybów Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany. Polish Academy of Sciences, 2006, ISBN 83-89648-38-5 .
