Park Sanguszków w Tarnowie
nr rej. A-55 z dnia 19 listopada 1968 r.[1] | |||
Widok na park z ul. Braci Saków | |||
Państwo | Polska | ||
---|---|---|---|
Województwo | |||
Miejscowość | |||
Dzielnica | Gumniska | ||
Powierzchnia | 10,25 ha | ||
Data założenia | XVIII w. | ||
Położenie na mapie Tarnowa | |||
Położenie na mapie Polski | |||
Położenie na mapie województwa małopolskiego | |||
50°00′21,7″N 21°00′23,7″E/50,006028 21,006583 | |||
|
Park Sanguszków w Tarnowie – park miejski znajdujący się w tarnowskiej dzielnicy Gumniska, założony przez książąt Sanguszków, kiedy byli właścicielami miasta.
Lokalizacja
Park położony jest w dzielnicy Gumniska, w południowo-wschodniej części Tarnowa. Obszar zespołu parkowo-pałacowego Sanguszków obejmuje powierzchnię ok. 37 hektarów[2], natomiast powierzchnia właściwego parku liczy 10,25 ha[3]. Park od północy i wschodu ograniczony jest ulicami Braci Saków oraz Sanguszków[3], natomiast od południa graniczy z potokiem Strusinka[4].
Charakterystyka
Park Sanguszków jest parkiem krajobrazowo-naturalistycznym o powierzchni 10,25 ha usytuowanym na stokach wzgórza pałacowego[2][3]. W starodrzewie dominują rodzime gatunki drzew liściastych i iglastych, z domieszką gatunków egzotycznych (m.in. tulipanowce, platany, sosny wejmutki)[2]. Platan klonolistny rosnący przed pałacem, będący pomnikiem przyrody, jest prawdopodobnie drzewem o największym obwodzie pnia w Tarnowie[5]. Na południowym stoku, poniżej pałacu, usytuowany jest dwupoziomowy ogród w stylu włoskim, w środku którego znajduje się fontanna[3]. Południowo-zachodnia część parku ma charakter leśny[6][7].
Drzewa rozmieszczone są nieregularnie – rosną pojedynczo lub w grupach. W regularnych układach drzew nasadzono: aleję lipową, aleję klonowo lipową i alejkę grabową[8]. Najczęściej występuje lipa drobnolistna (416 sztuk) oraz grab pospolity (223 sztuki), a także żywotnik zachodni (19 sztuk), świerk pospolity (11 sztuk) i modrzew europejski (8 sztuk)[8]. W oranżerii przechowywano rośliny egzotyczne, m.in. palmy, oleandry, cykasy, agawy, niektóre latem umieszczano na frontowym gazonie[8].
Istotnymi elementami ogrodowymi były klomby, występujące pojedynczo na terenie parku, lub w grupie przed ścianą frontową pałacu. Północna część była wzbogacona lustrami wody[8].
W południowej części parku znajduje się najcieplejsze miejsce w Polsce[3][9][10][11].
Historia
Początki parku sięgają końca XVIII w., wtedy po południowej stronie pałacu Sanguszków utworzono ogród w stylu barokowo-klasycyzującym. Wincenty Balicki, autor przewodnika po mieście, wspomniał w 1829 o ogrodzie „w smaku holenderskim”[12]. Prawdopodobnie wtedy, w południowo-zachodniej części parku, utworzono ogród w stylu włoskim[6][9]. Prawdopodobnie z tego też okresu pochodzi kolista droga podjazdowa i egzotyczne drzewa (platan klonolistny, tulipanowiec amerykański) na północnym zboczu wzgórza gumniskiego[8]. Pozostałą część parku stanowił park krajobrazowy, o nieregularnej siatce alejek, ze swobodnie rozmieszczonym drzewami, a także zbiornikami wodnymi. Park pierwotnie był ogrodem krajobrazowym w stylu romantycznym, łączącym się z układami założenia barokowego[6][9]. Tereny parku były wykorzystywane również gospodarczo; po wschodniej stronie pałacowej oficyny mieściły się ogrody użytkowe[9]. Początkowo przez park dojeżdżano do pałacu od strony wschodniej, z drogi wiodącej na południe (w kierunku Zawady)[8]. Droga dojazdowa przez park od zachodu pochodzi z późniejszego okresu.
Na początku XX wieku park został zreorganizowany w kierunku naturalistycznym[8]; zlikwidowano wówczas ogrody warzywne oraz zbudowano inspekty i szklarnie, a także konny tor wyścigowy i stajnie[6][9]. Powstała również szkółka drzewek ozdobnych i owocowych oraz sady[9]. W parku pojawiły się też kamienne figury o charakterze sakralnym[8]. W latach 30. XX wieku wprowadzono zmiany modernistyczne, widoczne w południowym ogrodzie włoskim[2][9]. W parku usytuowany był wówczas także kort tenisowy oraz kręgielnia[9]. Ścieżki i drogi dojazdowe wysypane były drobnym żwirem[8]. Całe założenie parkowo-pałacowe, jako własność prywatna, ogrodzone było około dwumetrowym drewnianym płotem z dwiema bramami wjazdowymi przy portierniach, bramą gospodarczą i furtką prowadzącymi do sadu[8].
Zmiana systemu politycznego państwa w 1944 spowodowała parcelację, przeprowadzoną w 1947 roku: tereny zespołu pałacowo-parkowego przeszły na własność Skarbu Państwa[2][9]. Byłe tereny Sanguszków podzielono pomiędzy kilku użytkowników, park wraz z pałacem został przekazany Tarnowskiej Szkole Ogrodniczej (od 1975 Zespół Szkół Ogrodniczo-Rolniczych)[13][6][9]. Zburzono stajnie oraz częściowo zasypano kanały nawadniające, wskutek czego wyschły parkowe stawy[9]. W latach 70. XX wieku zlikwidowano również szklarnie[9]. W 1966, we wschodniej części parku, oddano do użytku internat szkolny[14]. W 2019 przebudowane budynki byłego już internatu otwarto w nowym charakterze[15][16][17]. W związku z budową drogi do Rzędzina w latach 70. okrojono od północy park o pas szerokości około 5 m. Również od wschodu zmniejszono park[8]. W 1974 zasiedlono blok mieszkalny dla 18 rodzin nauczycielskich i pracowniczych[14]. W latach 80. na niewielkim tarasie ciepłego zbocza założono rozarium[8].
W listopadzie 1968 roku park wraz z pałacem został wpisany do rejestru zabytków[1], a w 2003 roku został uznany za park gminny[3][18].
W 2016 roku w ramach Budżetu Obywatelskiego wyremontowane zostały znajdujące się w parku schody[19].
W 2018 roku bez wiedzy i zgody konserwatora zabytków wyasfaltowano drogę prowadzącą na południe[20][21]. W 2020 zrewitalizowano fontannę, położoną w środku ogrodu włoskiego[3][22][23].
Galeria
- Widok na północną część parku.
- Schody i alejka parku wiodąca ku północnemu wejściu.
- Widok na fontannę i ogród włoski.
- Północna część parku.
- Parkowa fontanna nocą.
- Widok na północno-zachodnią część parku.
- W centrum parku znajduje się budynek pałacowy.
Przypisy
- ↑ a b Wykaz obiektów wpisanych do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Krakowie, luty 2022 (pol.).
- ↑ a b c d e JarosławJ. Gabała JarosławJ., Park Sanguszków, [w:] AndrzejA. Niedojadło, Encyklopedia Tarnowa, Tarnów: Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne, 2010, s. 306, ISBN 978-83-87366-96-4, OCLC 751483099 [dostęp 2022-07-11] (pol.).
- ↑ a b c d e f g Parki w Tarnowie – Tarnów [online], Tarnowskie Centrum Informacji, 26 września 2020 [dostęp 2022-05-08] [zarchiwizowane z adresu] (pol.).
- ↑ MarcinM. Pałach MarcinM., PawełP. Rybak PawełP., REGION TARNOWSKI: mobilny przewodnik po Szlaku Architektury Drewnianej, Tarnowska Organizacja Turystyczna, 2014, ISBN 978-83-7605-477-3 .
- ↑ Pomnik Przyrody w parku Sanguszków (Platan klonolistny) – Enovelo [online] [dostęp 2022-07-20] (pol.).
- ↑ a b c d e Zielone Perły Tarnowa [online], Tarnowskie Centrum Informacji [dostęp 2022-05-08] (pol.).
- ↑ Pałac książąt Sanguszków – Tarnów [online], tarnow-miasto.prv.pl [dostęp 2017-10-15] .
- ↑ a b c d e f g h i j k l JacekJ. Szołtysek JacekJ., Park Pałacu Sanguszków w Gumniskach, [w:] StanisławS. Potępa (red.), Tarnów Gumniska: Wielki Przewodnik, t. 17, Tarnów: Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne / Muzeum Okręgowe w Tarnowie / Urząd Miasta Tarnowa, 2008, s. 165–178, ISBN 978-83-87366-90-2 .
- ↑ a b c d e f g h i j k l MarekM. Kaczanowski MarekM., PiotrP. Zieliński PiotrP., Zielone perły Tarnowa. Park Sanguszków, Gmina Miasta Tarnowa, 2005 (pol.).
- ↑ Oto najcieplejsze miejsce w Polsce. Będziesz zaskoczony [online], podroze.dziennik.pl, 2 kwietnia 2011 [dostęp 2022-07-20] (pol.).
- ↑ Gdzie jest najcieplej? [online], malopolskatogo.pl [dostęp 2022-07-20] (ang.).
- ↑ WincentyW. Balicki WincentyW., Miasto Tarnów pod względem historycznym, statystycznym, topograficznym i naukowym, Reprint wydany w 1991 przez Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne i Muzeum Okręgowe w Tarnowie, Tarnów: Krotłami Józefa Karnstadta, 1831, s. 56 .
- ↑ AgnieszkaA. Klugiewicz AgnieszkaA., Historia szkoły [online] [dostęp 2022-07-24] .
- ↑ a b AgnieszkaA. Klugiewicz AgnieszkaA., Zespół Szkół Ekonomiczno-Ogrodniczych. Działalność szkoły w latach 1945–1981, [w:] StanisławS. Potępa (red.), Tarnów Gumniska: Wielki Przewodnik, Zespół_ZSEO, t. 17, Podrozdział w ramach rozdziału o szkole ogrodniczej, Tarnów: Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne / Muzeum Okręgowe w Tarnowie / Urząd Miasta Tarnowa, 2008, s. 218–219, ISBN 978-83-87366-90-2 .
- ↑ Urząd Marszałkowski WojewództwaU.M.W. Małopolskiego Urząd Marszałkowski WojewództwaU.M.W., W Tarnowie powstał ośrodek dla osób z niepełnosprawnością [online], www.malopolska.pl [dostęp 2022-07-26] (pol.).
- ↑ Otwarcie hotelu i ośrodka w Parku Sanguszków [online], TARNÓW - Polski Biegun Ciepła [dostęp 2022-07-26] (pol.).
- ↑ Biuro_Prasowe_Urzędu_Marszałkowskiego_Województwa_Małopolskiego, Dawny internat w tarnowskim Parku Sanguszków zmieni funkcję [online], 4 kwietnia 2018 [dostęp 2022-07-26] .
- ↑ Park Sanguszków w Gumniskach [online], Moje Miasto Tarnów [dostęp 2022-07-20] (pol.).
- ↑ PaulinaP. Marcinek-Kozioł PaulinaP., Tarnów. Park Sanguszków zapomniany? Schody się kruszą, nie ma ogrodu włoskiego. Miasto obiecuje w końcu poprawki i inwestycję [online], Tarnów Nasze Miasto, 10 lipca 2022 [dostęp 2022-07-20] (pol.).
- ↑ BartekB. Maziarz BartekB., Samowola budowlana w tarnowskim Parku Sanguszków, będzie nakaz rozbiórki [online], www.radiokrakow.pl, 11 października 2018 [dostęp 2022-07-26] (pol.).
- ↑ PawełP. Chwał PawełP., Tarnów. Miasto wylało asfalt w zabytkowym parku. Ale bez zgody konserwatora, „Gazetakrakowska.pl”, 15 października 2018 [dostęp 2022-07-26] (pol.).
- ↑ Fontanna w Parku Sanguszków zachwyca. Park przeżywa oblężenie [online], www.radiokrakow.pl [dostęp 2022-07-20] (pol.).
- ↑ Fontanna w Parku Sanguszków gromadzi tłumy. Wkrótce zagra muzykę – Tarnów w internecie – Tarnow.net.pl – Informacje, gospodarka, rozrywka. [online], www.tarnow.net.pl [dostęp 2022-07-20] .
- p
- d
- e
Zespoły urbanistyczne |
|
---|---|
Kamienice, dwory, pałace i budynki użyteczności publicznej |
|
Budowle obronne |
|
Parki i ogrody |
|
Obiekty sakralne | |
Cmentarze | |
Inne |
|