Szczwoligorz tatarski
 | |||||
| Systematyka[1][2] | |||||
| Domena | eukarionty | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | rośliny | ||||
| Podkrólestwo | |||||
| Nadgromada | |||||
| Gromada | |||||
| Podgromada | |||||
| Nadklasa | okrytonasienne | ||||
| Klasa | Magnoliopsida | ||||
| Nadrząd | astropodobne | ||||
| Rząd | selerowce | ||||
| Rodzina | selerowate | ||||
| Rodzaj | szczwoligorz | ||||
| Gatunek | szczwoligorz tatarski | ||||
| Nazwa systematyczna | |||||
| Conioselinum tataricum Hoffm. Gen. Pl. Umbell., ed. 2: 185 (1816)[3] | |||||
| |||||
| |||||
| |||||
Szczwoligorz tatarski (Conioselinum tataricum Hoffm.) – gatunek rośliny należący do rodziny selerowatych.
Rozmieszczenie geograficzne
Występuje w Europie północnej, środkowej, wschodniej i południowo-wschodniej oraz w Azji w strefie umiarkowanej[4]. W Polsce występuje na pojedynczych stanowiskach w Tatrach i Pieninach. Rośnie w Tatrach Zachodnich w Dolinie Chochołowskiej, Dolinie Długiej i na Wyżniej Polanie Tomanowej oraz w Pieninach w przełomie Dunajca u podnóża Facimiecha i w Małych Pieninach na wschód od Wysokiej[5][6]. Podawany był także ze szczytowych partii Śnieżnika w Sudetach Wschodnich[7].
Morfologia
- Pokrój
- Roślina zielna osiągająca od 30 do 150 cm wysokości, z nagim pędem nadziemnym wyrastającym ze skośnego, grubo włóknistego kłącza. Łodyga jest sina, nierzadko czerwonawo nabiegła, w dolnej części obła, w górnej bruzdowana i tu też rozgałęziająca się[8].
- Liście
- Pochwy liściowe rozdęte, górne szerokie, dolne wąskie, słabo obłonione. Blaszka w ogólnym zarysie trójkątna lub trójkątnie rombowa, 2–4 krotnie pierzasta, odcinki ostatniego rzędu pocięte na lancetowate, zaostrzone łatki. Dolne odcinki I rzędu większe od innych i osadzone na ogonkach[8].
- Kwiaty
- Zebrane w baldach złożony z 5–30 baldaszków na długich i szorstkich szypułach. Pokrywy są nieliczne i szybko odpadające lub ich brak. Pokrywki są liczne, nitkowate i dłuższe od szypułek kwiatowych. Kwiaty o ząbkach kielicha niewyraźnych i płatkach korony zielonawobiaławych lub brudnobiaławych. Płatki odwrotnie jajowate lub odwrotnie sercowate na szczycie są wycięte, w wycięciu z łatką zagiętą do środka[8].
- Owoce
- Rozłupnia rozpadająca się na dwie rozłupki[9][6] o długości 5 mm i szerokości do 3 mm. Są one nagie, jajowate, połyskujące, spłaszczone od strony grzbietowej, z 5 oskrzydlonymi żebrami, z których dwa brzeżne są dwa razy wyższe od żeber grzbietowych[8].
Biologia i ekologia
Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od lipca do września. Rośnie w szczelinach skał wapiennych w piętrze regla dolnego. Liczba chromosomów 2n=22[5][6].
Zagrożenia i ochrona
Gatunek umieszczony w Polskiej czerwonej księdze roślin (2001) w kategorii LR (gatunek niższego ryzyka). W wydaniu z 2014 roku posiada kategorię EN (zagrożony)[10]. Tę samą kategorię otrzymał na polskiej czerwonej liście[11]. W Czerwonej Księdze Karpat Polskich posiada kategorię VU (narażony na wyginięcie). Stanowiska w Tatrach i Pieninach Centralnych chronione są w Tatrzańskim Parku Narodowym i Pienińskim Parku Narodowym.
Przypisy
- ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2013-09-27] (ang.).
- ↑ a b Conioselinum tataricum Hoffm.. [w:] Plants of the World Online [on-line]. Kew, Royal Botanical Gardens. [dostęp 2022-02-07].
- ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN) [dostęp 2013-09-27].
- ↑ a b Zarzycki K. 2001. Szczwoligorz tatarski. s. 276–277. W: Polska Czerwona Księga Roślin, Kraków 2001. ISBN 83-85444-85-8.
- ↑ a b c Zarzycki K., Mirek Z. 2008. Szczwoligorz tatarski. s. 266–267. W: Czerwona Księga Karpat Polskich, Kraków 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
- ↑ Leokadia Stanowska, Tadeusz Stanowski: Rezerwaty przyrody w Masywie Śnieżnika zagrożone przez turystykę [w:] "Chrońmy przyrodę ojczystą" R. XLII (1986), nr 5 (wrzesień-październik), s. 55-61
- ↑ a b c d MarianM. Koczwara MarianM., Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Dwuliścienne wolnopłatkowe-dwuokwiatowe. Cz. VII, Kraków 1960, s. 99-100 .
- ↑ Szafer W., Kulczyński S., Pawłowski B. Rośliny Polskie. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1969.
- ↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.
- ↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
