Wolfram

Ten artykuł dotyczy pierwiastka chemicznego. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.
Wolfram
tantal ← wolfram → ren
Mo
↑
W
↓
Sg
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
   
74
W
Wygląd
stalowoszary
Wolfram
Widmo emisyjne wolframu
Widmo emisyjne wolframu
Ogólne informacje
Nazwa, symbol, l.a.

wolfram, W, 74
(łac. wolframium)

Grupa, okres, blok

6, 6, d

Stopień utlenienia

II, III, IV, V, VI

Właściwości metaliczne

metal przejściowy

Właściwości tlenków

średnio kwasowe

Masa atomowa

183,84 ± 0,01[4]

Stan skupienia

stały

Gęstość

19,3×103 kg/m³[2]

Temperatura topnienia

3410–3422 °C[1][2]

Temperatura wrzenia

5555–5900 °C[2][1]

Numer CAS

7440-33-7

PubChem

23964

Właściwości atomowe
Promień
• atomowy
• walencyjny


135 (obl. 193) pm
146 pm

Konfiguracja elektronowa

[Xe]4f145d46s2[5]

Zapełnienie powłok

2, 8, 18, 32, 12, 2[5]
(wizualizacja powłok)

Elektroujemność
• w skali Paulinga
• w skali Allreda


2,36
1,40

Potencjały jonizacyjne

I 770 kJ/mol
II 1700 kJ/mol
III 2300 kJ/mol

Właściwości fizyczne
Ciepło parowania

824 kJ/mol

Ciepło topnienia

35,4 kJ/mol

Ciśnienie pary nasyconej

4,27 Pa (3680 K)

Konduktywność

18,9×106 S/m

Ciepło właściwe

130 J/(kg·K)

Przewodność cieplna

174 W/(m·K)

Układ krystalograficzny

regularny przestrzennie centrowany

Twardość
• w skali Mohsa


7,5

Prędkość dźwięku

5174 m/s (293,15 K)

Objętość molowa

9,47×10−6 m³/mol

Najbardziej stabilne izotopy
izotop wyst. o.p.r. s.r. e.r. MeV p.r.
180W 0,12% stabilny izotop z 106 neutronami
181W {syn.} 121,2 dni w.e. 182Ta
182W 26,50% stabilny izotop z 108 neutronami
183W 14,3% stabilny izotop z 109 neutronami
184W 30,64% stabilny izotop z 110 neutronami
185W {syn.} 74,8 dni β− 0,433 185Re
186W 28,6% stabilny izotop z 112 neutronami
Niebezpieczeństwa
Karta charakterystyki: dane zewnętrzne firmy Sigma-Aldrich [dostęp 2011-10-05]
Globalnie zharmonizowany system
klasyfikacji i oznakowania chemikaliów
Na podstawie podanej karty charakterystyki
Wykrzyknik
Uwaga
Zwroty H

H315, H319

Zwroty P

P305+P351+P338

NFPA 704
Na podstawie
podanego źródła[3]
0
2
3
 
Numer RTECS

YO7175000

Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą
warunków normalnych (0 °C, 1013,25 hPa)
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Wolfram (W, łac. wolframium) – pierwiastek chemiczny z grupy metali przejściowych w układzie okresowym. Nazwa pochodzi od wolframitu, minerału, z którego wolfram został wyodrębniony po raz pierwszy. Dawna nazwa polska tungsten[6] pochodzi od szwedzkich słów tung – ‘ciężki’ i sten – ‘kamień’[7]; nazwa o takiej etymologii używana jest współcześnie w języku angielskim, francuskim i kilku innych[8].

Odkrycie

Istnienie tego pierwiastka zasugerował jako pierwszy w 1779 r. Peter Woulfe, który badał minerał wolframit. Analogiczne sugestie zostały w 1781 r. wysunięte przez Carla Scheelego. W stanie czystym pierwiastek ten jako pierwsi wyodrębnili w roku 1783 José i Fausto Elhuyarowie[2][7].

Występowanie

Występuje w skorupie ziemskiej w ilości 1,25 ppm. Jego najważniejszymi minerałami są szelit CaWO
4 i wolframit (Fe,Mn)WO
4[9], który ma skład pośredni pomiędzy hübnerytem MnWO
4, a ferberytem FeWO
4[10][7]. Wolfram zawierają także stolzyt i raspit – oba PbWO
4[11].

Właściwości

Wolfram jest ciemnoszarym metalem. Bardzo czysty wolfram jest ciągliwy i łatwy w obróbce, natomiast z niewielkimi domieszkami węgla jest twardy i kruchy. W temperaturze poniżej 0,0012 K (a w postaci cienkiej warstwy poniżej 4 K) jest nadprzewodnikiem. Dzięki pasywacji jest odporny na działanie tlenu, wody, zasad, kwasów, nawet wody królewskiej. Roztwarza się natomiast w stopionym azotanie potasu[12]. W podwyższonej temperaturze utlenia się, reaguje z węglem i fluorowcami.

Zastosowanie

Wolfram stosowany jest jako dodatek stopowy do wysokogatunkowej stali, z jego stopów sporządza się elektrody lamp elektronowych i rentgenowskich, włókna żarowe itp. Węglik wolframu dzięki dużej twardości służy do wyrobu materiałów ściernych i narzędzi – jest głównym składnikiem widii. Ze względu na wysoką twardość i gęstość jest używany do produkcji rdzeni podkalibrowych pocisków przeciwpancernych oraz kompozytowych pocisków pełnokalibrowych, rzutek do darta.

Ze względu na zbliżoną gęstość wolframu do złota metal ten wykorzystywany jest także do podrabiania złotych sztabek i monet bulionowych[13].

Przypisy

  1. ↑ a b Tungsten, [w:] PubChem [online], United States National Library of Medicine, CID: 23964 [dostęp 2022-05-23]  (ang.).
  2. ↑ a b c d Tungsten, [w:] CRC Handbook of Chemistry and Physics, David R.D.R. Lide (red.), wyd. 88, Boca Raton: CRC Press, 2007, s. 4-38, ISBN 978-0-8493-0488-0  (ang.).
  3. ↑ Tungsten (nr 357421) (ang.) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck) na obszar Stanów Zjednoczonych. [dostęp 2011-10-05]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)
  4. ↑ ThomasT. Prohaska ThomasT. i inni, Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report), „Pure and Applied Chemistry”, 94 (5), 2021, s. 573–600, DOI: 10.1515/pac-2019-0603  (ang.).
  5. ↑ a b CRC Handbook of Chemistry and Physics, David R.D.R. Lide (red.), wyd. 88, Boca Raton: CRC Press, 2007, s. 1-14, ISBN 978-0-8493-0488-0  (ang.).
  6. ↑ publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać wolfram [w:] Słownik języka polskiego [online], PWN [dostęp 2022-05-23].
  7. ↑ a b c R.J.R.J. King R.J.R.J., Minerals explained 41. The wolframite series, „Geology Today”, 21 (1), 2005, s. 33–37, DOI: 10.1111/j.1365-2451.2005.00493.x  (ang.).
  8. ↑ wolfram. Słownik internetowy Ling.pl. [dostęp 2022-05-23].
  9. ↑ AdamA. Bielański AdamA., Podstawy chemii nieorganicznej, wyd. 5, Warszawa: PWN, 2002, s. 882, ISBN 83-01-13654-5 .
  10. ↑ Według części mineralogów nazwa wolframit w ogóle nie powinna być stosowana, a odpowiednie minerały, w zależności od składu, należy klasyfikować jako hübneryt lub ferberyt.
  11. ↑ Physical and optical properties of minerals, [w:] CRC Handbook of Chemistry and Physics, David R.D.R. Lide (red.), wyd. 83, Boca Raton: CRC Press, 2002, s. 4-149–4-155, ISBN 978-0-8493-1556-5  (ang.).
  12. ↑ Philip JohnP.J. Durrant Philip JohnP.J., BrylB. Durrant BrylB., Zarys współczesnej chemii nieorganicznej, Warszawa: PWN, 1965, s. 1119 .
  13. ↑ Katarzyna Mikołajewska: Wolframowe pręty w złocie. Jak nie dać się oszukać?. 15 października 2017. [dostęp 2024-08-01]. (pol.).
p • d • e
Układ okresowy pierwiastków
1 2   3[i] 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
1 H   He
2 Li Be   B C N O F Ne
3 Na Mg   Al Si P S Cl Ar
4 K Ca   Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr
5 Rb Sr   Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I Xe
6 Cs Ba   La Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At Rn
7 Fr Ra   Ac Th Pa U Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No Lr Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg Cn Nh Fl Mc Lv Ts Og
8 Uue Ubn ✱  
  ✱ Ubu Ubb Ubt Ubq Ubp Ubh Ubs ...[ii]  
Metale alkaliczne Metale ziem
alkalicznych 		Lantanowce Aktynowce Metale przejściowe Metale Półmetale Niemetale Halogeny Gazy szlachetne Właściwości
nieznane
  1. ↑ Alternatywnie do skandowców zalicza się często nie lutet i lorens, lecz lantan, aktyn oraz hipotetyczny unbiun.
  2. ↑ Budowa 8. okresu jest przedmiotem badań teoretycznych i dokładne umiejscowienie pierwiastków tego okresu w ramach układu okresowego jest niepewne.
  • LCCN: sh85138607
  • GND: 4066862-9
  • NDL: 00572649
  • BnF: 119624073
  • BNCF: 4913
  • NKC: ph127499
  • J9U: 987007556048605171
Identyfikatory zewnętrzne:
  • identyfikator minerału w Mindat: 52513