Časlav Klonimirović

Časlav Klonimirović bio je vladar Srbije koji je, verovatno sa titulom kneza,^[1] vladao Srbijom tokom druge četvrtine X veka. On je poslednji poznati vladar iz dinastije Vlastimirovića, koja je Srbe dovela na Balkansko poluostrvo^[2] i jedan od njenih najznačajnijih predstavnika.^[3] Tokom svoje vladavine, uspeo je da, uz podršku Vizantije, obnovi srpsku državu koju su opustošili Bugari i pretvori je u jaku državu koja je mogla da parira tadašnjoj Bugarskoj, a smatra se da je poginuo u borbama protiv Mađara na reci Savi. Podaci o njegovom životu poznati su na osnovu dela vizantijskog cara i njegovog savremenika Konstantina Porfirogenita (913—959) „O upravljanju Carstvom“, kao i nekih delova spisa „Letopisa Popa Dukljanina“, za koje se smatra da poseduju veću autentičnost.

Poreklo i mladost

Časlavov deda Strojimir bio je srednji sin kneza, Vlastimira,^[2] a poznat je i po jednom nedavno nađenom pečatu. Najstariji brat Mutimir proterao je Strojimira zajedno sa najmlađim bratom Gojnikom u Bugarsku.^[2] U Bugarskoj, Strojimirovom sinu, Klonimiru bugarski vladar „Boris dade Bugarku za ženu”, a iz tog braka rodio se Časlav (Τζεέσθλαβος).^[2] Pretpostavlja se da je Časlav rođen u tadašnjoj prestonici Bugarske Plisci.^[4] U borbama oko vlasti nad Srbijom, koje su nastale posle Mutimirove smrti od oko 891. godine, Časlavov otac Klonimir je pokušao da osvoji vlast oko 897. godine. Klonimir je uspeo da zauzme Dostinik, pretpostavlja se da je to bila prestonica Srbije, ali poginuo je u daljim borbama protiv svog brata od strica Petra.^[2]

Dolazak na vlast

Bugarski car Simeon Veliki (893—927) je zbacio 917/918.^[5] godine svog kuma Petraa Gojnikovića sa vlasti, zbog njegovih navodnih veza sa Vizantijom, a na njegovo mesto postavio Pavla Branovića, u pokušaju da osigura svoj uticaj u Srbiji.^[2] Međutim, Pavle je započeo vođenje provizantijske politike, što je Simeona primoralo da sa vojskom ponovo interveniše u Srbiji i dovede Zahariju na vlast 920/921. godine, ili 923/924.^[6] On se, takođe, nije dugo držao probugarske politike, zbog čega je Simeon poslao novu vojnu ekspediciju protiv Srbije, sa namerom da je trajno pokori. Borba je okončana srpskom pobedom, a Zaharija je glave i oružje dvojice bugarskih vojskovođa poslao u Carigrad, kao ratne trofeje.^[2]

Ovaj poraz primorao je Simeona da pošalje novu vojsku na Srbiju, koja je sa sobom vodila Časlava kao pretendenta na srpski presto. Zaharija je, pred Bugarima, ili, možda, Časlavom, pobegao u Hrvatsku, a za njim je otišao deo Srba.^[2] Bugarske vojskovođe su pozvale srpske župane da dođu u njihov tabor i zakunu se na vernost Časlavu, kao novom knezu, ali umesto postavljanja novog kneza, Bugari su župane zarobili, nakon čega su opustošili Srbiju, a Časlava su vratili u Bugarsku.^[2] Među istoričarima postoji neslaganje kada se ovo osvajanje Srbije dogodilo, 924. godine,^{[7][8][9][10]} ili 926. godine.^[4]

Ubrzo posle tog poraza, Simeon je umro 27. maja 927. godine, što je dovelo do velikih političkih promena na Balkanu, a novi bugarski car Petar I (927—969) zaključio je mir sa Vizantijom, čime je okončan višedecenijski sukob dve države.^[8]

Obnova samostalnosti Srbije

Nakon Simeonove smrti, Časlav se vratio u Srbiju. Porfirogenit je napisao da je Časlav sa četvoricom pratilaca pobegao iz Preslava od Bugara u Srbiju i obnovio srpsku državu uz pomoć Vizantije.^[2][11] To prihvata većina srpskih istoričara,^{[7][8][10][12]} ali ima onih koji smatraju da je on vraćen u Srbiju u dogovoru novog bugarskog cara Petra sa vizantijskim vladarem i dedom njegove supruge Romanom I (920-949), da bi organizovao državu koja bi se suprotstavila prodoru Mađara iz Panonije.^[4] Takođe, mišljenja istoričara su podeljena i oko tačne godine njegovog povratka u Srbiju, tako da jedni smatraju da se vratio još 927. odnosno 928. godine^[11][8], drugi da je u pitanju 931. godina^[7][13], a treći smatraju da je u pitanju 933/934. godina^[4][14].

Porfirogenit navodi da je Časlav u Srbiji zatekao samo pedesetak muškaraca bez žena i dece, koji su preživljavali loveći,^[2] ali istoričari odbacuju ovakav opis prilika kao nerealan.^[15][16] Prema daljem opisu, srpske izbeglice iz okolnih zemalja (Bugarska, Hrvatska i druge) počele su da se vraćaju u zemlju nakon Časlavovog povratka, posebno ističući da je deo Srba pobegao iz Bugarske u Carigrad.^[2] Njih je piščev tast i savladar Roman Lakapin zaodenuo i obdario, nakon čega ih je poslao u Srbiju.^[2] Pored toga, vizantijski car je Časlavu pružio i finansijsku podršku, što mu je olakšalo obnavljanje i jačanje Srbije.

Srbija je obnovljena, verovatno, u granicama koje su ličile na one iz vremena pre bugarskog osvajanja. Prvenstveno iz opisa srpskih zemalja u delu Konstantina VII Porfirogenita pretpostavlja se da je Časlavova država obuhvatala Paganiju i Travuniju na obalama Jadranskog mora, a možda i Dioklitiju. Srpska istočna granica tradicionalno se locirala negde oko Starog Rasa ili Rasine^[2], gde Porfirogenit pominje okupacionu granicu Bugarske i Srbije za vreme Mutimira.^[17][18] Neki pretpostavljaju da je istočna granica bila bliže dolinama Velike i Južne Morave, to jest na reci Rasini. O zapadnoj granici se obično misli da je bila na području reke Une,^[19] ili na reci Vrbasu.^[17] Severna granica bila je na reci Savi, a iz opisa sukoba sa Mađarima vidi se da je i Mačva bila deo Srbije i da je Časlav u njoj boravio sa svojim dvorom i srodnicima.^[20]

Kraj vladavine

Vizantijski car ne pominje kraj njegove vladavine, što većinu istoričara navodi na zaključak da je on umro nakon završetka spisa, a obično se misli da je delo nastalo u periodu od 948. do 952. godine^[11]. Za poglavlja o Južnim Slovenima misli se da su završena 949. godine^[21], ili oko 950. godine^[10]. Neki istoričari misle da delo nije završeno, to jest da je dopisivano do Porfirogenitove smrti 959. godine, a iz toga se može pretpostaviti da je Časlav bio živ oko 960. godine.^[7][13][22] Postoji i pretpostavka da je Časlav umro 943. godine^[4]

Poslednje godine Časlavove vladavine, njegove borbe sa Mađarima i pogibija, opisane su u „Letopisu Popa Dukljanina“. Iako se istoričari slažu da je to delo nepouzdano^[4][10] i fantastično^[21], pogotovo u delovima koji se odnose na vreme pre sredine XI veka (tj. 1040. godine^[4]), smatra se da bi ovi delovi mogli biti istorijski tačni^[21], pošto odgovaraju tadašnjem stanju na Balkanskom poluostrvu.

Prema navodima Letopisa, mađarski velikaš Kiš je upao sa vojskom u Bosnu i započeo pljačkanje i pustošenje te oblasti. Srpski knez je sakupio vojsku i sukobio se sa mađarskim snagama u Drinskoj županiji, pored same reke^[20][23] (verovatno nizvodno od današnje Foče^[4]). U borbama je poginuo sam Kiš, a mađarske snage su potučene do nogu. Kišova udovica je nakon toga zatražila od mađarskog kralja vojsku, da bi osvetila smrt svog muža.^[24] On joj je dao veliku vojsku sa kojom se uputila u Srem (današnja Mačva^[21]) i u iznenadnom noćnom napadu na srpski logor, Mađari su zarobili Časlava. Prema naredbi Kišove udovice, Časlavu i svim njegovim srodnicima^[20], koji su takođe zarobljeni, su zavezane noge i ruke, nakon čega su živi bačeni u reku Savu.

Nakon Časlavove smrti, njegova država se raspala na manje kneževine, koje su nastavile svoje postojanje nezavisno jedne od drugih.

Napomene

Reference

Literatura

Primarni izvori

• Konstantin Porfirogenit, „O upravljanju Carstvom“ , (glava 32.)
• Anonimni sveštenik, „Letopis Popa Dukljanina“ , (tekst Letopisa)
• (Božidar Ferjančić), „Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije II“ (fototipsko izdanje originala iz 1959), Beograd, 2007. ISBN 978-86-83883-08-0

Naučni radovi

• Stanoje Stanojević, „Istorija srpskoga naroda“ (treće izdanje, reprint izdanja iz 1926), Beograd, 1989. ISBN 86-83639-01-0
• Andrija Veselinović Radoš Ljušić, „Srpske dinastije“ , Novi Sad, 2001. ISBN 86-83639-01-0
• Tibor Živković, „Portreti srpskih vladara (IX-XII)“ , Beograd, 2006. ISBN 86-17-13754-1
• Ostrogorski, Georgije (1949). „Porfirogenitova hronika srpskih vladara i njeni hronološki podaci”. Istoriski časopis 1 (1948): 24-29. 
• Щавелев, Алексей С (2018). Трактат византийского императора Константина VII Багрянородного «Об управлении империей»: О датировках оригинала рукописи и его копии XI в. писца Михаила Роизаита (Paris. gr. 2009). Москва. 
• Rokai i dr, Petar (2002). Istorija Mađara. Beograd.