Filozofija arheologije

Filozofija arheologije istražuje osnove, metode i posledice arheologije kako bi se razumela prošlost i sadašnjost čoveka.

Centralna pitanja ove grane filozofije su: Šta je arheologija? Koje su teorijske osnove arheologije? Kako arheologija treba percipirati vreme? Zašto i zvog koga se arheologija praktikuje? Kakva je priroda i realnost artefakata i procesa arheološkog istraživanja? Analitička filozofija arheologije istražuje logiku koncepata kao što su artefakt, lokalitet, arheološki podaci i arheološka kultura. Ovo su samo neki primeri estetskih, epistemoloških, etičkih i teorijskih problema bavljenja arheologijom.^[1]

Trenutno ne postoji konsenzus između arheologa o prirodi problema filozofije arheologije ili oko toga da li treba da postoji filozofija arheologije i da li ona uopšte može postojati.^[2] Zbog ovoga disciplina nije mnogo razvijena, a neki arheolozi i ne priznaju značaj ili čak postojanje ove discipline.^[3]

Koreni arheoloških istraživanja se mogu pratiti unazad do želje čovečanstva da objasni svet oko sebe. Ova rana kosmološka objašnjenja svemira su uzela oblik mitologije. Sa pojavom složenih civilizacijama, kao što su Sumeri, Vavilonci i Egipćani, raslo je i obrazovanje sveštenika i ova mitološka objašnjenja su postajala sve kompleksnija.

Filozofi su tvrdili da je bio početak svih stvari i zamišljali su ga kao haos iz kog je nastao svet. Ova objašnjenja su osnovala ideju o postanku, što je u grčkom označavala reč arché.

U početku, u skladu sa svojim poreklom, arché se smatrao božanskim, kao što je bio u 8. veku pre nove ere u kosmoligiji Hesioda. Ali, u 7. veku pre nove ere Tales iz Mileta iznosi da arché nije deo božanske mitologije, već da je prirodan uzrok sveta. On je tvrdio da je arché zapravo voda. Grčkih filozofi nakon njeka su nastavili da tragaju za arché-om u prirodi. Arheologija je tako nasledila teret da objasni poreklo stvari i kako se one menjaju, što je nekad bilo dužnost religije.

Tako se naučni pristup arheologije pratiti na zapadu do drevnih grka koji su tražili poreklo u prirodi, a ne u božanskom. Ovako je arheologija nastala od filozofije nauke. Princip arché-a je potom primenjen na čovečanstvo i dovodi do prvih ideja o evoluciji organizama. Međutim, iako je filozofski shvaćeno da je čovečanstvo nekada moralo biti primitivno i iako je pokušano da se objasni poreklo ljudskog govora u evolutivnim linijama, arheologija je u antici ostala samo filozofska disciplina.

Razvoj filozofije arheologije je prekinut dolaskom hrišćanstva i ponovnim korišćenjem božanskog objašnjenja porekla u Zapadnoj kulturi od 4. vaka nove ere. Obnova pojmova arheologije je izazvana oživljavanjem Lukrecijeve pesme O prirodi stvati, u kojoj je navedeno arheološko objašnjenje evolucije čoveka. Obnova klasičnog obrazovanja tokom renesanse je dovela i do ponovnog prihvaćanja arheologije kao filozofije.

Događaji u 19. veku poput nastanka teorija uniformizma i Darvinove teorije prirodne selekcije su postavili temelje savremenog naučnog istraživanja porekla čovečanstva.^[4]

Arheološka epistemologija se pita šta je arheološko saznanje, kako se dolazi do njega i da li se ono može dobiti uopšte. Takođe se preispituje subjektivnost arheološkog istraživanja. Na primer, postoji li jedna istinita objektivna prošlost ili više subjektivnih. Cilj ove filozofije je da se postave standardi kojim će biti preispitano arheološko saznanje.^[5][6]

Kako je Alison Vili navela, "šta pronalazite u arheologiji ima sve veze sa onim šta tražite, sa pitanjima koja vi postavljate i konceptualnim resursima koje donosite za odgovaranje na pitanja".

Ontologija arheologije izučava da li arheološki entiteti postoje, može li se reći da postoje i koji su njihovi odnosi jedni prema drugima. Na primer, šta su artefakt, lokalitet i kultura i da li postoje kao odvojeni entiteti? Ako se složi da entiteti postoje, kako ih treba klasifikovati i zabeležiti?^[7] Jedna od grana arheološke ontologije je tipologija, koja pokušava da klasifikuje artefakte prema nekim njegovim karakteristikama.

Postojanje i priroda vremena je takođe pitanje arheološke ontologije. Na primer, kakav efekat periodizacija ima na arheološku teoriju i praksu.^[8]

Filozofija arheologije se takođe odnosi na izgradnji teorije ove discipline. Arheologija je teoretski fragmentirano polje bez generalnih primenljivih teorija. Mnogo različitih teorijskih pristupa su razvijeni u poslednjih 50 godina i postoje paralele u disciplini. Ove teorije prekrivaju širok spektar, od empirizma arheologije kao nauka do relativističkog postmodernizma u shvatanju arheologije kao ideologije koja ne može da proveri svoje pojmova.

Arheološka etika istražuje pitanja u vezi sa korišćenjem arheoloških lokaliteta i materijala. Ko sankcioniše, kontroliše i plaća za korišćenje se često osporava. Na primer, vezano za prava starosedelakčih naroda, posebno u kolonijalnim situacijama kada arheologija može da se koristi za podršku takvog čina. Ili onih čija su uverenja nespojiva sa određenim arheološkim praksama, kao što je uklanjanje tela iz grobova.

Drugi primeri uključuju korišćenje arheologije u političke svrhe, poput Anenerbe u trećem Rajhu.

Jedan od problema je asocijacija arheologije sa kolonijalnom istorijom, što dovodi do pitanja vlasništva artefakta. Tako se danas mnogi artefakti iz Grčke i Egipta nalaze u Luvru, Britanski muzej i drugim institucijama na Zapadu.^[9]