Aengus

Aengus
Tuatha Dé Danaan üyesi
Aengus, Violet Russell'ın Şafak Kahramanları (1914) adlı eserindeki Beatrice Elvery tarafından yapılan illüstrasyon
Yaşadığı yer	Brú na Bóinne
Silahları	Moralltach Beagalltach Gáe Buide Gáe Derg
Hayvanları	Kuğu
Kişisel bilgileri
Eşi	Étaín Caer Ibormeith
Çocukları	Diarmuid Ua Duibhne (evlatlık oğlu)
Ebeveynleri	Dagda Boann Midir (üvey babası)
Kardeşleri	Oghma an Cermait

Aengus (veya Óengus), İrlanda mitolojisinde Tuatha Dé Danann’ın bir üyesi olup, büyük olasılıkla gençlik, aşk, yaz mevsimi ve şiirsel ilhamla ilişkilendirilen bir tanrıdır.^[1] Dagda ile Boann’ın oğlu olan Aengus, “genç oğul” anlamına gelen Macan Óc adıyla da bilinir. Galler mitolojisindeki Mabon ve Kelt tanrısı Maponos ile benzerlik gösterir.^[1] Aengus, İrlanda mitolojisinde yer alan beş önemli anlatıda merkezi bir figür olarak karşımıza çıkar.

Eski İrlandacada adı Óengus ya da Oíngus şeklindedir; bu ad, Adomnán’ın Aziz Columba’nın Yaşamı adlı eserinde Oinogus(s)ius olarak geçmektedir.^[2] Kökeninin, “gerçek kudret” anlamına gelen bir Proto-Keltik addan türediği düşünülmektedir.^[1] Orta Çağ'a ait Dindsenchas metinlerinde ise adın “tek arzu” anlamına geldiği belirtilir; anlatıya göre Boann, Dagda ile olan birlikteliğinin hayatındaki tek arzu olması nedeniyle oğluna bu adı vermiştir.^[3] Orta İrlandacada bu ad Áengus biçimini almış, Modern İrlandacada ise Aonghus şeklinde söylenmiştir.

Aengus aynı zamanda Óengus Óc / Aengus Óg (“Genç Aengus”), Mac ind Óc (“Genç olanın oğlu”), Maccan / Macán ya da Mac Óc / Mac Óg (“Genç oğul”) adlarıyla da anılır.^[1]

Keltologlar John T. Koch ve Kenneth H. Jackson’a göre, Aengus adı ayrıca Piktçe Onuist / Unuist ve Eski Galce Unust adlarıyla da kökteştir.^[4][5]

Aengus’un ebeveynleri Dagda ile Boann’dır; süt babası ise kaynaklara göre Elcmar ya da Midir olarak geçer.^[6][1][7] Aengus’un, Boyne Nehri kıyısındaki Newgrange’de yaşadığı ve burada, Manannán’ın sarı saçlı kızı Curcog’u evlat edinip büyüttüğü anlatılır.^[1][7] İskoçya halk anlatılarında ise Aengus, Kış Perisi Kraliçesi Beira’nın oğlu ve Brigid’in eşi olarak geçer.^[8] Kardeşleri arasında Aed, Cermait, Bodb Derg ve Brigid yer alır. Aengus, Fianna savaşçılarından Diarmuid Ua Duibhne’nin hem süt babası hem de koruyucusudur. Diarmuid ile Gráinne Fianna tarafından takip edilirken ikisine yardım ederek kaçmalarını sağlar. Diarmuid’in ölümünden sonra Aengus, onun bedenini alıp Brú na Bóinne’ye götürür ve onunla konuşmak istediğinde cesedine yeniden nefes verir. Tuatha Dé Danann’ın Ölüm Hikâyeleri adlı metnine göre Aengus, Midir’i öldüren üvey babası Elcmar’ı intikam amacıyla öldürür. Aengus’un, Ventry Savaşı’nda adı geçen Nemanach adlı bir oğlu olduğu da belirtilir.^[9]

İskoçya’da derlenmiş geç dönem bir halk hikâyesinde Aengus’un fiziksel görünümü şu şekilde betimlenir:

“Ardından Aengus beyaz atına bindi ve doğuya doğru yola koyuldu... Üzerinde parıldayan altından giysiler vardı; omuzlarından sarkan kraliyet kaftanıysa kızıl renkteydi ve rüzgâr onu havalandırıp gökyüzünde ışıl ışıl sererek göz kamaştırıcı bir ihtişamla dalgalandırdı.”

Sonra bir ozan, Aengus hakkında aşağıdaki şarkıyı besteledi:

İrlanda mitlerinde Aengus farklı şekillerde betimlenmiştir:

• silah kullanmada usta,^[7]
• iyi bir atlı,^[7]
• denizci,^[7]
• Dagda’nın oğlu,^[7]
• çok sayıda yiğitlikle anılan,^[10]
• savaş birliklerinin üyesi (Aed ve Cermait ile birlikte),^[11]
• kızıl kollu,^[12]
• kudretli ve haşin.^[10]

Dagda’nın Boyne Nehri'nin tanrıçası Boann ile yaşadığı ilişki, İrlanda mitolojisindeki önemli anlatılardan biridir. Boann, Boyne Nehri’nin tanrıçası olarak Brú na Bóinne’de kocası Elcmar ile birlikte yaşar. Dagda, Elcmar’ı bir günlük bir göreve gönderip onu uzaklaştırdıktan sonra Boann’ı hamile bırakır. Elcmar’ın zamanın geçişini fark etmemesi için Dagda, “güneşi durdurma” büyüsü yaparak onun tek günlük görevinin gerçekte uzun bir süre almasını sağlar. Bu sırada Boann, Aengus’u doğurur. Zamanla Aengus, Dagda’nın gerçek babası olduğunu öğrenir ve ondan bir arazi parçası ister. Anlatıların bazı versiyonlarında Dagda, Aengus’un Brú'yu Elcmar’dan almasına yardımcı olur. Aengus, Brú’yu elde etmek için Elcmar’dan láa ocus aidche (Eski İrlandaca’da “bir gün ve bir gece” veya “gündüz ve gece” anlamlarına gelebilen ifade) hakkını ister ve bu sayede Brú’yu ebediyen kendi zimmetine geçirir. Diğer anlatı varyantlarında ise Aengus, aynı hileyi kullanarak Brú’yu Dagda’dan devralır. Bu olaydan sonra Brú, Aengus’un onuruna Brug maic ind Óig adını alır.^[13][14] The Wooing of Etain versiyonunda ise Aengus’un süt babası Midir olarak geçer.^[15]

“The Fosterage of the House of the Two Pails” adlı anlatıda, Tuatha Dé’nin Yüksek Kralı olarak anılan Manannán mac Lir, Aengus’u, “Şans ve Bereket” adlı şiiri üvey babası Elcmar’a okuyarak bir büyü yapmaya ikna eder. Bu büyü, Elcmar’ı “oghamla sütun, gök ile yer, güneş ile ay birbirine karışıncaya dek” Brú’dan uzaklaştırır. Sonunda Elcmar, Aengus’a eğer Brú’yu kendisinden istemiş olsaydı, ona zaten vereceğini söyler. Ancak artık Manannán’ın tılsımı nedeniyle kendisi ve halkı, hayatlarının geri kalanında felaket ve delilik içinde yaşamaya mahkûmdur. Bu versiyonun sonunda Aengus, Elcmar’ı ve onun halkını Brú’dan kovduğu için güçlü bir pişmanlık duyar.^[7]

Aengus, kardeşi Cermait hakkında yalan söylediği için Lugh Lámhfhada’nın ozanını öldürür. Ozan, Cermait’in Lugh’un eşlerinden biriyle ilişki yaşadığını iddia etmiştir.

The Wooing of Etain adlı anlatıda Aengus, kardeşi Midir için kazandığı at tanrıçası Étaín üzerine yapılmış bir büyüyü kısmen bozma gücüne sahiptir. Kıskançlıktan öfkelenen Midir’in karısı Fuamnach, Étaín’i güzel bir sineğe dönüştürür. Aengus, geceleri Étaín’i yeniden insan formuna getirerek onu metresi yapar; ta ki Fuamnach sırrı keşfedip Étaín’i uzaklaştırana dek. Bu ihanet üzerine Aengus, kendi yasal süt annesi olan Fuamnach’ı öldürür.

Başka bir anlatıya göre Aengus, rüyasında gördüğü bir kıza âşık olur. Annesi Boann kızın izini sürmek üzere bir yıl boyunca İrlanda’yı arar. Ardından babası Dagda aynı arayışı bir yıl sürdürür. Sonuçta Munster Kralı Bodb Derg, geçen bir yılın ardından kızın yerini bulur.^[16]

Aengus, “Ejderhanın Ağzı” gölüne gider ve 150 kızın ikişer ikişer zincirlenmiş halde olduğunu görür; bu kızlar arasında rüyalarında gördüğü Caer Ibormeith de vardır. Her ikinci Samhain’da Caer ve diğer kızlar bir yıl boyunca kuğuya dönüşürler. Aengus’a, Caer’i kuğu formunda tanıyabilirse onunla evlenebileceği söylenir. Bunun üzerine Aengus kendisi de bir kuğuya dönüşür ve birlikte uçarlar; müzikleri öyle güzeldir ki, dinleyen herkes üç gün üç gece uykuya dalar.^[16]

İskoç halk anlatısına göre, Angus kışın hüküm süren Cailleach (Beira) adlı tanrıçanın en güzel oğludur. Angus, Tír na nÓg’da kışı geçirir. Brigid’le ilgili bir rüya görüp onu aramaya karar verince, beyaz atıyla Ağustos ayından üç günü ödünç alarak Tír na nÓg’dan ayrılır. Brigid, güzelliğini kıskanan Peri Kraliçesi tarafından esir tutulmuş ve imkânsız görevler yapmak zorunda bırakılmıştır. Angus bütün ülkeyi aradıktan sonra, ilkbahar henüz başlamadan Beira’nın yeraltı sarayında Brigid’i bulur. İlkbaharın ilk günü ortaya çıktıklarında etrafları çiçeklerle donanır, otlar yeşerir; Brigid’in yıpranmış giysileri gümüş pullu beyaz elbiselere dönüşür ve saçları ilkbahar ve yaz çiçekleriyle süslenir. Angus ile Brigid, düğün şöleninde evlenir; ancak Beira, siyah atıyla fırtına bulutları getirerek kutlamayı bozar ve ikisini kovalar. Zaman içinde Beira yaşlanır, gençlik pınarına dönüp dinlenmesi gerektiğinde yeniden uykuya dalar. Bu sırada Angus ve Brigid, yazın Kral ve Kraliçesi olurlar.^[8]

Başka bir halk hikâyesinde, Beira’nın oğlu Angus’un evrenin kralı olmak amacıyla annesinin tüm buyruklarına karşı çıktığı anlatılır. Angus’un akılca zayıf ve kafası boş olduğu söylenir; bu yüzden Beira, ceza olarak oğlunu kayaların arasına hapseder. Burada Angus, başkalarının sözlerini tekrar etmek zorunda kalır (yani bir eko işlevi görür).^[17]

Aengus’un, Manannán mac Lir tarafından kendisine verilen Moralltach (“Büyük Öfke”) adlı bir kılıcı vardır. Bu kılıcı, yanında Beagalltach (“Küçük Öfke”) adlı bir kılıç ve Gáe Buide ile Gáe Derg adlı iki güçlü mızrakla birlikte süt oğlu Diarmuid Ua Duibhne’ye vermiştir.

İskoç halk anlatısına göre Aengus, gümüş telli altın bir arp taşır; bu arpı çaldığında kızlar ve gençler ormanın derinliklerinde yayılan müziğini izleyerek peşinden giderler. Ayrıca âşıkları öper; âşıklar birbirinden uzaklaştığında Aengus’un öpücükleri görünmez kuşlara dönüşür ve bu kuşlar âşıkları eve kadar izleyip aşk şarkıları söyler, kulaklarına anılarını fısıldar.^[8]

Bazı efsanelerde Aengus’un İlkbaharda “Vaat Edilen Topraklar”dan sürdüğü beyaz beyaz bir ata sahip olduğu söylenir.^[8] Dindsenchas’ta yer alan “Tuag Inber” adlı öyküde ise Aengus, sığırlarıyla kamp kurmuş olan Eochu ve Ablend’e hızlı bir at verir. Onlara, atın “suyunu bırakıp” onları öldürmesinden önce çayıra salmaları gerektiğini söyler; ancak Eochu ve Ablend atı salmayı unutur. At bir kuyu oluşturur ve Eochu bu kuyunun etrafına koruma amaçlı bir duvar inşa eder.^[10]

• Aengus, İrlandalı şair William Butler Yeats’in “The Song of Wandering Aengus” adlı şiirinde yer alır; bu şiirde Aengus’un sevgilisini bulmak için sürdürdüğü bitmek bilmeyen arayışı anlatılmaktadır.^[18]
• Aengus Óg ise James Stephens’in The Crock of Gold adlı romanında görünür; burada Filozof, Aengus Óg’un yardımını talep etmektedir.^[19]
• “Copper” dizisinin “Husbands and Fathers” adlı bölümünde Corcoran, O’Brien’e Annie’yi üst kata çıkarıp ona bir hikâye anlatmasını söyler. O’Brien de Annie’ye, “Aengus’un Rüyası ve Etáin’in Kur Yüzü”nü anlatacağını ifade eder.
• Aengus ve babası Dagda, Kate Thompson’ın genç yetişkin romanı The New Policeman’da boy gösterir. Aengus, eserde başkahramanın Tír na nÓg’da rehberi olur ve bu diyara yeniden eski hâlini kazandırmasına yardımcı olur.
• Aengus, The Iron Druid Chronicles serisinin birinci kitabı Hounded’da baş düşman olarak yer alır.
• Hellboy: The Wild Hunt’ta ise babasının cenaze törenine önderlik ederken görünür; bu sahnede konuşmaz ancak babası Dagda, diğer Hellboy hikâyelerinde sık sık karşımıza çıkar.
• Aengus’un adı ayrıca Johnny Flynn’in 2017 tarihli Sillion albümünde yer alan “Wandering Aengus” adlı şarkıda geçer.
• SyFy kanalının The Magicians dizisinin dördüncü sezonunda ise bulmacaları seven, alaycı bir tanrı olarak tasvir edilir.
• Mark Ellis’in James Axler takma adıyla yazdığı Outlanders kitap serisinde de Maccan adıyla üç romanda kötü karakter olarak yer alır.