Bursa

Bursa
Şehir
Nilüfer Çayı Uludağ teleferik Yeşil Cami Koza Han Irgandı Köprüsü Cumhuriyet Caddesi
Bursa'nın tarihî merkezinin tanıtım logosu
Bursa'nın Türkiye'deki konumu
Ülke	Türkiye
İl	Bursa
İdare
• Belediye Başkanı	Mustafa Bozbey (CHP)
• Vali	Erol Ayyıldız
Rakım	155 m
Zaman dilimi	UTC+03.00 (TRS)
Alan kodu	224
Plaka kodu	16
Resmî site Bursa Büyükşehir Belediyesi
UNESCO Dünya Mirası
Tür	Kültürel
Kriter	i, ii, iv, vi
Belirleme	2014 (38. oturum)
Parçası	Bursa ve Cumalıkızık: Osmanlı İmparatorluğu'nun Doğuşu
Referans no.	1452
Ülke	Türkiye
Bölge	Asya

Bursa (Grekçe: Προῦσα, Prousa, Latince: Prusa), Türkiye'nin nüfus bakımından dördüncü büyük ili olan Bursa ilinin merkezi olan şehir.

Türkiye'nin en önemli sanayi kentlerindendir ve 2024 itibariyle ülkede en fazla ihracat gerçekleştiren iller sıralamasında 4. sırada yer alır. ^[1]

Osmanlı İmparatorluğu'nun ilk başkenti olan kent, imparatorluğun kuruluş dönemine ait çok sayıda anıt barındırır. Türkiye'nin ilk kayak merkezi olan Uludağ, yaylalar ve kreasyon alanları, tarihî Cumalıkızık köyü, kent merkezindeki tarihî çarşısı, müzeleri Bursa'daki başlıca turistik yerlerdedir. 2014'te Hanlar Bölgesi ve Cumalıkızık UNESCO Dünya Mirası Listesi'ne 998. sırada dahil edilmiştir.

14. yüzyıldan itibaren doğu- batı ticaret yollarının birleştiği bir merkez haline gelen Bursa'da dokuma, özellikle ipekli dokuma üretimi hakim sanayi olmuştur. Bursa'da 1970'lerden itibaren otomobil fabrikaları kurulmuş ve şehir, ülkenin en büyük otomotiv üretim merkezi olmuşturKentin futbol takımı Bursaspor 2009-2010 sezonunda Süper Lig şampiyonudur.

Antik Çağ'da Uludağ'ın (Olimpos) güney yamaçlarında kurulan yerleşimin Roma Dönemindeki adı "Prusa ad Olympum” idi. "Olimpos dağının yamacındaki Prusa" anlamına gelen bu isim, onu Antik Çağ’ın benzer isimli diğer kentlerinden - örneğin Prusias ad Hypium (Hypios Çayı kıyısındaki Prusa) ve Prusias ad Mare (Deniz kıyısındaki Prusa) - ayırmıştır. ^[2]

Prusa isminin, Luwi dilinde "Hisar" anlamına gelen ve Bitinyalıların "Pria" biçiminde kullandıkları Pura/Pria sözcüğü ile tüm Anadolu halklarının kullandığı "yerleşim/köy" anlamına gelen Luwi kökenli assa/issa sözcüklerinin birleşmesinden meydana gelmiş "Hisar-yapısı-kenti "anlamında bir isim olduğu öne sürülmüşse de akademisyenler bu görüşe itibar etmez. ^[3]

Kimilerine göre ise farklı kentlere verilmiş olan "Prusa" ismi bir kraldan gelmektedir ancak hangi kral olduğu konusu tartışmalıdır.^[2] Yaşlı Pilnius, Prusa ad Olympum'un kuruluşunda Kartacalı komutan Hannibal’ın katkılarından bahseder. Bu nedenle kentin Hannibal'ın Romalılar karşısında yenilince sığındığı Bitinya Kralı I. Prusias tarafından kurulduğu ve adını ondan aldığı düşünülmüştür.

Arkeolojik kazılarda şehrin çok daha önceki devirlerinde kurulmuş olduğuna dair kimi buluntular elde edildiğinden, I. Prusias’ın, kentin ilk kurucusu olmayabileceği ama kenti yeniden kurmuş ve adını vermiş olduğu düşünülür. ^[2] Prusias, kayınpederi Makedonya Kralı V. Filippos'un fethederek kendisine verdiği Kios antik kentini yeniden imar edip "Prusias ad Mare" adını vermişti. "Prusa" adlı kenti de bu dönemde krallık sınırlarına dahil edip çağdaş bir kent olarak yeniden kurmuş ve kentin mevcut ismi kendi adını çağrıştırdığı için adına dokunmamış olabileceği ifade edilmiştir.^[3]

Bir başka iddia, Prusa ismi ile Tunç Çağı Anadolu’sunda var olduğu bilinen "Purušhanda (Bursahanda)" arasında bir ilişki ihtimaline dikkat çeker.^[3]

Şehrin ismi Osmanlı döneminde Brussa (veya Brousse) olarak kullanılmaya devam etmiş, Cumhuriyet dönemindeki Harf Devrimi'nden sonra biraz daha sadeleştirilip Bursa şekline dönüşmüştür.^[2]

Kentin kuruluşu ile ilgili olarak yazılı kaynaklarda kimi antik tarihçiler (Strabon ve Bizanslı Stephanos) kentin M.Ö. 6. yüzyılda, kimisi ise (Plinius ve Arrian) M.Ö. 2. yüzyılda kurulmuş olduğu belirtmiştir. Pek çok kaynakta Yaşlı Plinius'un yazdığı üç kelimeye dayanarak Prusa kentini, Roma Cumhuriyeti ile yaptığı savaşı kaybedince Prusias'a sığınan Kartaca'lı general Hannibal'ın önerisi doğrultusunda Bithynia kralı I. Prusias'ın kurduğu yazmaktadır. ^[4] Ne var ki yeni arkeolojik çalışmalar Bursa'nın kurulu olduğu Hisar bölgesindeki en eski buluntuların M.Ö 1. bine kadar gittiğini göstermiştir. ^{[5] [not 1]}

Bu buluntular ışığında, Bursa'nın Bitinya Kralı I. Pruisas döneminden çok daha önce kurulduğu, ancak I. Prusias döneminde, yaklaşık MÖ 190'larda büyütülerek kent (polis) haline getirildiği düşünülür.

Son Bitinya Kralı IV. Nikomedes'in MÖ 74 yılında krallığın tüm topraklarını Roma İmparatorluğu'na vasiyet etmesiyle Prusa, bölgenin diğer kentleriyle birlikte Roma hâkimiyetine girmiştir.

Diğer Anadolu kentleri gibi Prusa da Roma hâkimiyeti altında gelişmiştir. Prusalı hatip Dion Khrysostomos'un günümüze ulaşmış söylevleri, kentin bu dönemdeki görünümünü verir.^[7] Roma döneminde kentte meclis binası, Zeus tapınağı^[8], tiyatro, gymnasion^[9], agora, konuk evi^[10], küçük bir kütüphane, nekropol, hamam^[11] ve çeşitli heykeller vardı.

Bu dönemde halkın çoğun kent surlarının dışındaki evlerinde yaşamaktaydı. Geçim kaynakları tarım ve ormancılıktı. Şehrin şifalı termal suları meşhurdu. 4 km batıda (bugünkü Çekirge semtinde), pek çok kaynakta Basilika Therma (Βασιλικὰ Θερμά) adıyla bilinen kaplıcalar vardı.^[12] İmparator Valerian ve Gallienus dönemlerinde Prusalılar dört yılda bir Pisa'daki olimpiyat oyunları ve Delphi'deki Pythian oyunlarının benzeri olan uluslararası nitelikte festivaller düzenlemişlerdir.^[3]

MS 256'da bölge kentleriyle birlikte Prusa da Gotların yağmasına uğradı. Bu olaydan sonra şehri kuşatan surlar yeniden inşa edildi.

Prusa, Bizans döneminde bir kale içi yerleşim olarak varlığını sürdürdü. İmparatorluğun dini değiştiğinde kentin pagan önemine işaret eden kamu yapıları ve tapınakların kiliseye dönüştürüldü veya yıkılarak devşirme malzeme olarak kullanıldı; din merkezli bir yaşantı kuruldu.^[3]

I. Iustinianos döneminde Prusa askeri yönü ağır basan bir yerleşimdi ve burada imparatorluk muhafızları konuşlandırılmıştı. 7. yüzyılda Opsikion eyaleti içinde yer alan kentin, İstanbul'u almayı hedefleyen Müslüman ordularının akınlarından fazla zarar görmemiş olduğu düşünülür. Bu dönemde çevresindeki manastır ve kiliselerin çokluğundan dolayı kente "Theoupolis" (Tanrılar Kenti) dendi ve Prusa, M.S. 680 ve 692'deki konsillerde "Theopolis" olarak temsil edildi.

8. yüzyıl başında Hıristiyan inancıyla ilgili ikonoklazm tartışması sırasında Prusa civarındaki manastır ve kiliseler daha da arttı. İnancı yüzünden baskı gören din adamları Marmara Denizi'nin güneyine kaçıp Karacabey, Tirilye ve özellikle de Uludağ'da pek çok manastır kurdular. Rahip Menton Uludağ'da 120 kadar manastırdan bahseder; kimilerine göre bu rakam 50 civarındadır.^[13]

Prusa kenti, Geç Bizans döneminde artan dış tehditlerle küçülüp bir kastron (tarımsal üretimle uğraşan nüfusun savaş döneminde sığındığı, bir tekfur tarafından yönetilen bir kale kent ) haline geldi. 12. yüzyıl ortalarında İmparator I. Andronikos'a karşı başlatılan isyana Nikaia ve Lopadion kentleri ile birlikte Prusa da destek verdi. İmparator, ordusuyla Prusa'ya geldi ve isyanı sonlandırdı. Bu süreçte Prusa’da bazı soylular asıldı ya da diri diri gömüldü. Bu dönemin Prusa kenti Khoniates’in satırlarında şu şekilde bahsedilir: “surlarla çevrelenmiş yüksek bir tepeye kuruluydu”.^[14]

4. Haçlı Seferi'nde Constantinopolis'i ele geçiren Latinler bir yıl sonra Prusa'ya da saldırdılar ancak başarısız oldular. Latin kuşatmasından sonra Prusa surları onarımdan geçirildi ve Theodoros I Laskaris’in adı surlara ‘kurucu’ unvanı ile birlikte yazıldı.^[15]

Bursa, 1317 yılında Osman Bey tarafından kuşatılmış, uzun süren kuşatmadan sonra 6 Nisan 1326'da Osman Bey'in oğlu Orhan Bey tarafından alındı. Beyliğin beşkenti1335 yılında başkent Bursa'ya taşındı ve kentte büyük bayındırlık hareketleri yaşandı.

Osmanlılar Bursa'yı aldıklarında kent yalnızca hisar içinden oluşmuşken, Orhan Gazi kenti hisarın dışına çıkararak Orhan Gazi Külliyesini kurdurtmuştur. Surlar dışında var olan yerleşmeye yakın, egemen noktalarda cami, hamam, imarethane, darüşşifa, medrese gibi kamu yapıları inşa edilerek bu külliyelerin çevrelerinde konut alanları yaratılmış ve böylece bir yerleşme geleneği başlamıştır. şehrin ilk resmi Osmanlı darphanesi de bu dönemde kuruldu.^[16]

Osmanlı'nın 1363 yılında Doğu Trakya'da bulunan Edirne'yi (Adrianople) fethetmesiyle birlikte Edirne yeni başkent yapıldı, ancak Bursa Osmanlı İmparatorluğu'ndaki manevi ve ticari önemini korumayı sürdürdü.^[17] Fatih Sultan Mehmed'in İstanbul'u fethetmesinden sonra ise Bursa'nın faal rolü son bulmuş ve yönetim merkezi niteliğini yitirmiştir.

Osmanlı padişahı I. Bayezid, döneminde 1390-1395 yılları arasında Yıldırım'da bulunan Yıldırım Camii'ni ve 1396-1400 yıllarında Osmangazi'deki Ulu Cami inşa edildi.^[18][19] Bayezid'in 1402'de yapılan Ankara Muharebesi'nde Timur'un kuvvetlerine karşı bozguna uğramasının ardından, Timur'un torunu Muhammed Sultan Mirza, şehri yağmalayıp yaktı.^[20] Buna rağmen Bursa, 1453'te II. Mehmed'in İstanbul'u fethetmesine kadar olan süre boyunca imparatorluğun en önemli idari ve ticaret merkezi olarak kalmaya devam etti. 1487'de Bursa'nın nüfusu 45.000 idi.^[21]

Osmanlı döneminde Bursa, soyluların ürünlerinde kullanılan ipek ürünlerinin pek çoğunun ana kaynağını oluşturuyordu. Şehir, yerel ipek üretiminin yanında İran'dan ve bazen de Çin'den olmak üzere zaman zaman ham ipek ithal etti ve 17. yüzyıla kadar olan süre boyunca Osmanlı sarayları için kaftanlar, yastıklar, nakışlar ve diğer ipek ürünlerinin ana üretim merkezi oldu.^[22] Bunun yanında Devşirme sistemi Bursa ve çevresinde de uygulamaya koyulmuştu.^[23] Bursa, Süleyman döneminde inşa edilen Yeni Kaplıca gibi birçok hamamı ile de biliniyordu.^[16]

Bursa, 1867'den 1922 yılına kadar Hüdavendigâr Vilayetinin başkenti oldu. Tanzimat sonrası dönemde Hüdavendigâr Vilayeti merkezliği yapan Bursa'ya 1900'lü yılların başında Biga (merkezi Çanakkale), Bilecik, Kütahya, Karesi (Balıkesir), Karahisar (Afyon) sancakları bağlı bulunmaktaydı. Kültürel ve ticari açıdan önemli bir merkez olması sebebiyle buradaki, pek çoğu Ermeni olan tüccarlar büyük bir zenginlik elde etti.^[24] Bursa'nın ipek ticareti ve ekonomik tarihine ilişkin en kapsamlı ve etkili çalışma, Osmanlı-Türk tarihçisi Halil İnancık tarafından kaleme alındı.^[25]

Millî mücadele dönemlerinde çeşitli ayaklanmaların yaşandığı Bursa, 8 Temmuz 1920'de Yunanlarca işgal edilmiş; Başkomutanlık Meydan Muharebesi'nden sonra 11 Eylül 1922'de Türk birliklerince geri alınmıştır.^[26]

Bursa, 1987 yılında çıkarılan 3391 sayılı kanun^[27] ile büyükşehir unvanı kazandı. Başlangıçta üç ilçe (Nilüfer, Osmangazi ve Yıldırım) Bursa Büyükşehir Belediyesi'nin sınırları içine alındı. 2004 yılında çıkarılan 5216 sayılı yasa ile büyükşehir belediyesinin sınırları valilik binası merkez kabul edilerek yarıçapı 30 kilometre olan dairenin sınırlarına genişletildi.^[28] Bu sınırlar içinde kalan 7 ilçe, büyükşehir ilçe belediyeleri hâline geldi.^[28] 2012 yılında çıkarılan 6360 sayılı yasa ile 2014 Türkiye yerel seçimlerinin ardından büyükşehir belediyesinin sınırları il mülki sınırları oldu.^[29]

21 Ekim 2014 tarihinde, Bursa Valiliği ve Bursa Kültür Tanıtma Birliği tarafından Bursa kent logosu tanıtılmıştır. Logo Bursa şehrinin markalaştırılması amacıyla tasarlanmıştır. Logoda Türk İslam sanatının bilinen motiflerinden olan çintemani desende lale motifi yer almaktadır.^[30]

Genellikle ılıman bir iklime sahiptir. Ancak, iklim bölgelere göre de değişiklik göstermektedir. Kuzeyde Marmara Denizinin yumuşak ve ılık iklimine karşılık güneyde Uludağ'ın sert iklimi ile karşılaşılmaktadır.

İlin en sıcak ayları Temmuz - Ağustos, en soğuk ayları ise Aralık - Ocak'tır. 52 yıllık gözlem süresi itibarı ile yıllık ortalama yağış miktarı 70,6 cm'dir. İlde ortalama nispi nem %69 civarındadır.

Bursa iklimi
Aylar	Oca	Şub	Mar	Nis	May	Haz	Tem	Ağu	Eyl	Eki	Kas	Ara	Yıl
En yüksek sıcaklık (°C)	23,8	26,9	32,0	36,2	36,5	41,3	43,8	42,2	39,6	37,3	31,0	27,3	43,8
Ortalama en yüksek sıcaklık (°C)	9,6	10,9	13,7	18,8	23,7	28,4	30,8	31,0	27,2	21,7	16,4	11,7	20,3
Ortalama sıcaklık (°C)	5,4	6,3	8,4	12,8	17,6	22,1	24,6	24,3	20,1	15,2	10,7	7,4	14,5
Ortalama en düşük sıcaklık (°C)	1,7	2,2	3,6	7,1	11,2	14,9	17,2	17,1	13,6	9,9	6,0	3,5	9,0
En düşük sıcaklık (°C)	−19,2	−16,8	−10,5	−3,1	0,9	4,0	9,0	8,6	4,4	−1	−5,4	−16,3	−19,2
Ortalama yağış (mm)	87,6	74,6	69,7	63,4	44,3	34,3	15,3	15,7	39,5	68,8	78,5	103,4	695,1
Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü[31]

Yıl	Toplam	Şehir	Kır
1927[32]	127.251	61.690	65.561
1935[33]	140.944	72.187	68.757
1940[34]	149.008	77.598	71.410
1945[35]	161.047	85.919	75.128
1950[36]	183.745	103.812	79.933
1955[37]	212.008	128.875	83.133
1960[38]	266.884	153.866	113.018
1965[39]	306.753	211.644	95.109
1970[40]	379.484	275.953	103.531
1975[41]	465.657	346.103	119.554
1980[42]	607.221	445.113	162.108
1985[43]	748.358	612.510	135.848

1987 yılında Bursa büyükşehir statüsü kazanıp il merkezinde yeni ilçeler kurulmuştur. Bu yıldan itibaren il merkezi nüfusu aşağıdaki gibidir.

Yıl	Nüfus	İlçeler
1990[44]	834.576	Nilüfer, Osmangazi, Yıldırım
2000[45]	1.194.687
2007[46]	1.431.172
2008[47]	1.813.452	Gürsu, Kestel, Nilüfer, Osmangazi, Yıldırım, Gemlik, Mudanya
2009[48]	1.854.295
2010[49]	1.905.570
2011[50]	1.948.744
2012[51]	1.983.780

2004 yılında çıkarılan yasa nedeniyle il merkezinde olmayan Gemlik ve Mudanya ilçeleri de büyükşehir sınırlarına girmiş olup 2008-2012 yılları arasındaki nüfus verileri içine Gemlik ve Mudanya da girmiştir. 2012 yılında ise ilin tümü büyükşehir sınırlarına girmiştir.

2007 yılı nüfus sayımı resmi kesin sonuçlarına göre Türkiye'nin 4. büyük kentidir. Brookings Institution ve JP Morgan'ın 2014 yılı baz alınarak oluşturulan ekonomide yükselen kentler sıralamasında Bursa 300 şehir arasında İstanbul'un ardından 4. sırayı aldı. Aynı listede Türkiye'den İstanbul ve Bursa dışında İzmir 2 ve Ankara 9. sırada yer almıştır.^[52]

Bursa; otomotiv, tekstil, makine ve gıda sanayi sektörlerinde söz sahibidir. Tarihte ilk havlu üretiminin Bursa'da gerçekleştiği söylenir.^{[kaynak belirtilmeli]} Günümüzde de havlu üretimi ve ihracatı gerçekleştirilir. İpek üretimi ve bıçakçılık Bursa'nın eskiden dünyaca tanınmasını sağlamasına karşın şu anda bitme noktasına gelmiştir.

1961 yılında kurulan Türkiye'nin ilk organize sanayi bölgesi Bursa Organize Sanayi Bölgesi ile daha sonra oluşan Demirtaş Organize Sanayi Bölgesi ve özellikle İzmir ve Ankara yollarının çevresi Bursa'da sanayileşmenin yoğun olduğu yerlerdir. Kaplıcaları, Uludağ'ı, İskender Kebabı, Kestane Şekeri, İnegöl Köftesi, Şeftalisi, Havlusu ile ünlüdür.

Türkiye'nin ilk zeytinyağı laboratuvarı Bursa'ya kurulmuştur.^[53]

Otomotiv sanayi

Bursa'da otomotiv sanayi kuruluşları, otomobil, otobüs, metro, hafif metro ve tramvay vagonları ve bunlara ilişkin yedek parçaların üretimini yapmakla birlikte, yurt içine ve yurt dışına satış yapmaktadır. Fiat (TOFAŞ), Togg, Renault, Bosch fabrikaları ve bu fabrikalara parça sağlayan diğer fabrikalar sayesinde Bursa önemli bir otomotiv kentidir. Kentin göç almasındaki en büyük etkenlerin başında bu fabrikalar gelir.

Mobilya sanayi

İnegöl ilçesinde Organize sanayi bölgesinde faaliyet göstermektedir. Ayrıca İnegöl ilçesinde yalnızca mobilya üzerine satış yapan İnegöl Mobiliyum AVM bulunmaktadır.

Tekstil sanayi

Türkiye'deki birçok yerli tekstil markasının fabrikaları ve Bursa Uluslararası Tekstil Ve Ticaret Merkezi Bursa'da bulunmaktadır. Ayrıca tekstil sanayi olarak da Türkiye'nin en gelişmiş kentlerinden biri konumundadır.

Bursa ve Cumalıkızık: Osmanlı İmparatorluğu'nun Doğuşu

UNESCO Dünya Mirası
Konum	Türkiye
Kriter	Kültür: i, ii, iv, vi
Referans	1452
Tescil	2014 (38. oturum)
Bölge	Avrupa ve Kuzey Amerika

2000'de UNESCO tarafından Dünya Mirası Geçici Listesi'ne alınan ^[54] Bursa ve Cumalıkızık: Osmanlı İmparatorluğu'nun Doğuşu, 2014'te ise Dünya Mirası olarak tescil edildi.^[55]

Türkiye'nin ilk tekstil müzesi Bursa'dadır.^[56][57]

Uluslararası Bursa Festivali 1962 yılından beri, Bursa Kültür Sanat ve Turizm Vakfı'nın (BKSTV) koordinasyonunda düzenleniyor. Bursa Bölge Senfoni Orkestrası, temeli 1997 yılında atıldı.^[58] Bursa Botanik Parkı, 1998 yılında hizmete açılmıştır. Bursa Hayvanat Bahçesi, aynı yıl hizmete açılan Avrupa standartlarındaki hayvanat bahçesidir.

Karagöz Gölge oyunu, tarihte Bursa'nın Türk kültür yaşamına kazandırdığı en önemli etkinliklerden birisidir. Cumhuriyet tarihinin ilk modern sinema-tiyatro-konser salonları arasında yer alan Tayyare Kültür Merkezi, mimar Arif Hikmet Koyunoğlu'nun projesi doğrultusunda Tayyare Cemiyeti (Türk Hava Kurumu) tarafından yaptırılmış ve 1932 yılında Bursa'da hizmete açılmıştır. Bursa Devlet Tiyatrosu 1957 yılında kuruldu. Bursa Devlet Türk Sanat Müziği Korosu 1991 yılında kurulmuştur. Kültür Bakanlığı'na bağlıdır.

Halk oyunları

Kılıçkalkan, yörenin ünlü halkoyunudur. Bunun yanı sıra Uludağ yöresi Türkmen oyunları olan Güvende, Sekme, Çiftetelli, Düz Oyun, Büyük Oyun ilgi çekicidir.

• Bursa Kebabı (İskender Kebap)
• Kestane Şekeri
• Tirilye Zeytini
• Gemlik Sofralık Zeytini
• Kemal Paşa Tatlısı
• Süt helvası
• İnegöl Köfte
• Ciğer Sarma
• Mihaliç (mağlıç) peyniri
• Pideli Köfte
• Cevizli Lokum
• Kaymaklı Ekmek Kadayıfı
• Cantık
• Tahinli pide
• Muradiye Çorbası

• Uludağ
• Gölyazı
• Mudanya
• İznik
• Cumalıkızık
• Karacabey Longoz Ormanları
• Tümbüldek Kaplıcaları

• Tirilye
• Çarşılı Köprü Irgandı^[59]
• Uluabat Gölü
• Somuncu Baba Türbesi
• Ulu Cami
• Emir Sultan Camii
• Yeşil Türbe
• Tarihi Çınar
• Ağlayan Çınar
• Bursa Kalesi
• Oylat
• Keramet Su Kaplıcası
• Suuçtu Şelalesi

Alışveriş merkezleri ve hipermarketler

• AS Merkez (Yalova Yolu Caddesi)
• Anatolium (Yalova Yolu Caddesi, Bursa Şehirlerarası Otobüs Terminali yanı)
• Korupark (Mudanya Caddesi, Emek Kavşağı)
• Zafer Plaza (Cemal Nadir Caddesi)
• Kent Meydanı AVM (Kıbrıs Şehitleri Caddesi)
• Carrefoursa AVM (İzmir Bulvarı, Orhaneli Kavşağı)
• Carrefoursa Hipermarket (x2) (Anatolium AVM - CarrefourSA AVM)
• Carrefoursa (x3) (Kent Meydanı AVM - Nalbantoğlu - Bademli)
• Nilpark (İzmir Bulvarı, Orhaneli Kavşağı)
• Özdilek AVM (x3) (Geçit - Yalova Yolu Caddesi - İzmir Yolu Caddesi)
• Özdilek Hipermarket (x7) (Gürsu-Kaplıkaya - Ataevler - İnegöl - Gemlik - Özlüce - Mudanya)
• Koçtaş (x3) (Korupark AVM (Korupark'taki Fix denilen bir küçük mağazaları) - Yalova Yolu Caddesi - CarrefourSA AVM)
• Metro (x2) (Yalova Yolu Caddesi - İzmir Bulvarı)
• Meridyen Avm(Unlu Cadde - Heykel)
• İnegöl AVM (İnegöl Şehirlerarası Otobüs Terminali yanı)
• 5M Migros (İnegöl - Korupark AVM).
• Migros (x14) (Küçükkumla - Mudanya - Mudanya Sahili - Ertuğrul - Nilüfer - Beşevler - Bursa Modern - Bademli - Altıparmak - As Merkez - Zafer Plaza - Kükürtlü - İnegöl AVM - Mustafakemalpaşa)
• IKEA (Yalova Yolu Caddesi, Bursa Şehirlerarası Otobüs Terminali yanı)
• Sur Yapı Marka AVM (Carrefoursa AVM arkası)
• Downtown Yaşam ve Eğlence Merkezi (Fuat Kuşçuoğlu Caddesi, Yunuseli Havalimanı yanı)

Büyük parklar

• 
  Azerbaycan - Türkiye Kardeşlik ve Soydaşlık Parkı
• 
  Reşat Oyal Kültür Parkı
• 
  Bursa Botanik Parkı
• 
  Bursa Botanik Parkı

• Bursa'daki büyük parklardan bazıları;
• Reşat Oyal Kültür Parkı 1955'te açılan bünyesinde çay bahçeleri, lokantalar, açık hava tiyatrosu bulunur.
• Uludağ Milli Parkı Dünyaca ünlü Türkiye'nin en önemli kayak merkezidir.
• Merinos Parkı İçerisinde nikâh salonu, konservatuvar, kültür merkezide barındıran büyük bir parktır.
• Teoman Özalp Parkı Hamitler Mahallesi'nde yer alan, içinde Hamitler Sosyal Yaşam Merkezi bulunan büyük bir parktır.
• Azerbaycan- Türkiye Kardeşlik Parkı Azerbaycan ile olan bağları güçlendirmek amacıyla yapılmış güzel bir parktır.
• Bursa Atatürk Kent Ormanı Bursa halkının hafta sonlarında soluk aldığı Bursa'nın inci tanesi kent ormanıdır.
• Hüdavendigar Kent Parkı 500 bin metrekare alana sahip olan Hüdavendigar Kent Parkı Bursa'nın en büyük parkıdır. İçerisinde spor etkinlik alanları, büfe, kafe, lokanta, restoran, yönetim birimleri ve çevre birimlerini barındırmaktadır.
• Bursa Hayvanat Bahçesi Avrupa Standartlarında bir hayvanat bahçesidir.
• Bursa Botanik Parkı Binlerce çeşit bitki ve ağacın bulunduğu Avrupa standartlarında büyük bir park.
• Bursa Millet Bahçesi, Atatürk Stadı yerine inşa edilmiş park.
• Mihraplı Park İçerisinde Şehitlik bulunan büyük bir parktır.
• Minia Yıldırım Yıldırım ilçesindeki tarihi yerlerin küçültülmüş maketlerinin bulunduğu parktır.
• Kaplıkaya Cazibe Merkezi İçerisinde akvaryumların, balık tutma göletlerinin, yürüyüş yollarının, tenis kortlarının, kaykay pistinin bulunduğu dev parktır.
• İnegöl Hikmet Şahin Kültür Parkı İçinde Büyük Suni Göl, Yeşillik alanlar, koşu ve yürüyüş parkurları, Nikâh Dairesi, Büyük Meydan, Açık Hava Konser ve Gösteri Alanı, Çocuk Trafik Eğitim Merkezi, Spor Merkezi, Amfitiyatro, Kafeler ve Restoranlar, LunaPark ve Mobilya Fuar Alanınında olduğu Bursa ilindeki önemli parklardan biridir, İnegöl ilçesinde bulunmaktadır.
• İnegöl Botanik Parkı (Sanayi Parkı) İnegöl Sanayi Semtinde bulunan yürüyüş, koşu ve gezi parkurlarının da bulunduğu Süs Havuzu ve Kameriyeleriyle İnegöl'de bulunan önemli parklardandır.
• İnegöl Kuğulu Parkı İnegöl semtinde bulunan tarihi havuzu ve kuğularıyla ünlü park.
• İnegöl Şehir Parkı Bursa-Ankara Yolu üzerinde bulunan yürüyüş, gezi ve ailece oturulabilecek Bursa'da bulunan yeşil parklardan biridir.

Doğal mekânlar

Aras Şelalesi Suuçtu Şelalesi Saitabad Şelalesi Ayvaini Mağarası Görecik Yaylası Kocayayla Sadağ Kanyonu

Sansarak Kanyonu Cumalıkızık Gölyazı Uludağ Milli Parkı İznik Gölü Misi Aliç Yaylası Ilıca Karacabey Longoz Ormanları

Kale ve surlar

Bursa Kalesi İznik Kalesi Kestel Kalesi

Kite Kalesi Ulubat Kalesi Yer Kapı

Pınarbaşı Kapısı Zindan Kapı Kaplıcalar Kapısı

İstanbul Kapısı Lefke Kapısı Yenişehir Kapısı

Gazi Akdemir Hisarı Balabanbey Hisarı

Tekkeler

Karabaş-i Veli Tekkesi Kültür Merkezi Hacı İbrahim Tekkesi

Camiler

II. Murat Cami Abdal Murat Cami Abdal Cami Ahmet Dai Cami Ahmet Paşa Fenari Cami Alaaddin Cami Ali Paşa Cami Altıparmak Cami Araplar Cami Armutlu Cami Ayaz Köyü Cami Aynalı Cami Akşemsettin Camii Baba Sultan Cami Baruthane Cami Başçı İbrahim Cami Beyazıt Paşa Cami Bedrettin (Hafsa Sultan) Cami Beşikçiler Cami Bilal-i Habeşi Cami Cuma Cami Cumalıkızık Cami Çardak Cami Çamaşırlık Cami

Taya Kadın Cami Demirtaşpaşa (Timurtaşpaşa) Cami Duhtter-i Şerif (Fışkırık) Cami Duran Cami Ebu İshak Cami Edebali Cami Emir Sultan Cami Ertuğrul Cami Eski Cami Ehli-Beyt Cami Gazi Orhan Cami Hacılar Cami Hamzabey Cami Hüdavendigar Cami Hürriyet Merkez Cami Hacı Ömer Raca Cami İbni Bezzaz Cami İbrahim Paşa Cami İmam-ı Azam Cami İshakpaşa Cami İvaz Paşa Cami Karaçelebi Kasım Efendi Cami Kavaklı Cami

Kiremitçi Cami Kurşunlu Cami Lazlar Cami Maksem Cami Malhatun Cami Merkez Cami Meşeli Cami Mevlana Cami Mollaarap Cami Molla Fenari Cami Musababa Cami Malhatun Cami Namazgah Cami Orhangazi Vakfı Cami Örnekköy Cami Piremir Camii Sani Konukoğlu Cami Selimiye Cami Selimzade Cami Sıracevizler Cami

Sinanbey Cami Sinandede Cami Soğukkuyu Cami Somuncu Baba Cami Şahadet Cami Şekerhoca Cami Şerefüddin Paşa Cami Şeyh Müftü Cami Şible Cami Tuzpazarı Cami Ulu Cami Ulu Kubbeli Cami Üç Kuzular Cami Üftade Cami Zeynel Abidin Cami Veled-i Yaniç Cami Yerkapı (Bab-i Zemin) Cami Yeşil Cami Yeşilyayla Cami Yıldırım Cami Yiğit Cedid Cami Yiğit Köhne Cami Zeyniler Cami Yunus Emre Cami

Mescitler

Acem Reis (Arap Dede) Mescidi Akbıyık (Veled-i Harir) Mescidi Alacahırka Mescidi Alanyeri (İsmail Hakki) Mescidi Azeb Bey Mescidi Çakırağa (Mecnun Dede) MescidiÇukur Mahalle Mescidi Davut Paşa Mescidi Mina Mescidi Ebu İshak Mescidi Güngörmez Mescidi Hacı Sevinç Mescidi

Hacı Seyfettin Mescidi İmaret-i İsabey Mescidi Reyhan Mescidi Selçuk Hatun Mescidi Tahtalı Mescid Yeni Kaplıca Mescidi

Türbeler

Abdal Mehmet Türbesi Abdüllatif Kutsi (Zeyniler) Türbesi Ahmed Paşa Türbesi Akbıyık Türbesi Azeb Bey Türbesi Cem Sultan Türbesi Çobanbey Türbesi Devlet Hatun Türbesi Ebu İshak Kazeruni Türbesi Emir Sultan Türbesi

Eskici Mehmet Dede Türbesi Gazi Timurtaş Türbesi Hamit Dede Türbesi Hamzabey Türbesi Hatuni İhsa Sultan Türbesi Hatice Sultan Türbesi Hatuniye Türbesi Havlucu Ahmet Efendi Türbesi İsmail Hakkı Bursevi Türbesi Kara Mustafa Paşa Türbesi Mükrime Hatun Türbesi

Okçu Baba Türbesi Umur Bey Türbesi Orhan Gazi Türbesi Osmangazi Türbesi Süleyman Çelebi Türbesi Şahin Baba Türbesi Şehzade Mahmut Türbesi Şehzade Mustafa Türbesi

Şehzade Mustafa Türbesi Şirin Hatun Türbesi Üç Kuzular Türbesi Yeşil Türbe Yıldırım Bayezid Türbesi Somuncu Baba Türbesi Tezveren Türbesi Üftade Hazretleri Türbesi Babasultan Türbesi

Medreseler

Lala Şahin Paşa Medresesi Muradiye Medresesi

Gökdere Medresesi Molla Yegan Medresesi

Vaiziye (Mahkeme) Medresesi Yeşil (Sultan) Medresesi

Şair Ahmet Paşa Medresesi Eynebey Medresesi

Kiliseler

Çamlıca Köyü Kilisesi Çatalağıl Kilisesi Eski Karaağaç Köyü Kilisesi Fransız Kilisesi Ermeni Kilisesi Georgios Gürcü Kilisesi

Harmanlı Köyü Kilisesi Dereköy Kilisesi Hagios Taxiarchoi Kilisesi Theotokos manastır Kilisesi Karakoca Köyü Kilisesi

Koimesis Tes Theotokos Kilisesi H.Konstantinos Kilisesi Michael Taxiarches Kilisesi Theodoros Kilisesi

Ayasofya Kilisesi Derecik Bazilikası H.Apostoloi Kilisesi Gürle Köyü Kilisesi

Müzeler

Bursa Kent Müzesi Bursa Tofaş Anadolu Arabaları Müzesi Hünkar Köşkü Müzesi Uluumay Osmanlı Halk Kıyafetleri ve Takıları Müzesi Bursa Arkeoloji Müzesi Bursa Ormancılık Müzesi Bursa Tekstil Müzesi Osmanlı Evi Müzesi

Atatürk Evi Müzesi Hüsnü Züber Evi Yeşil İslam Eserleri Müzesi Bursa Enerji Müzesi Bursa Kılıç Kalkan Evi Müzesi Bursa Göç Tarihi Müzesi Panorama 1326 Bursa Fetih Müzesi

Futbol

Bursaspor 2009-10 sezonunda Süper Lig şampiyonu olmuştur. Süper Lig tarihinde şampiyon olan 5. takımdır. Anadolu kulüpleri içinde Trabzonspor'dan sonra şampiyon olmuş tek futbol kulübüdür. Bursaspor'un müzesinde çeşitli kupaların yanı sıra bir adet Türkiye Kupası da vardır. Ayrıca UEFA Şampiyonlar Liginde gruplara kalan ilk Anadolu kulübüdür. Kulübün Teksas adıyla Türkiye çapında tanınan taraftar grubu vardır.

2018-19 sezonu sonunda, Bursaspor Süper Lig'den 1. Lig'e düşmüştür. İnegölspor 2. Lig'de, Karacabey Birlikspor 3. Lig'de yer almıştır. BAL'daki 5 takımından ikisi küme düşmüştür.

Türkiye Kupası'nda 3 lig takımı katıldıkları turlarda elenmişlerdir.

Basketbol

Tofaş 1998-99 ve 1999-2000 sezonlarında Türkiye Basketbol Ligi şampiyonu olmuştur.

2017-2018 sezonunda Avrupa kupalarına basketbol erkekler EuroCup'da Tofaş grup beşincisi olarak elenmiştir.

Bursaspor Erkek basketbol takımı 2022 yılında EuroCup'da Finale çıkma başarısı göstermiş ve sezonu 2.olarak tamamlamıştır

2018-19 sezonu sonunda Tofaş, play-off maçları yarı finalinde elenerek lig üçüncüsü olmuştur. Bursaspor Erkek basketbol takımı ligi şampiyon bitirerek süper lige çıkmıştır. Bursa BŞB (1. lig K.) ve Final Gençlik (1. lig E.) liglerinde kalmıştır. 2. ligde 1, EBBL'de 2 takımı yer almıştır.

Federasyon kupasında Bursaspor, kupa ikincisi olmuştur. Tofaş, EuroCup'da başarılı olamamıştır.

Voleybol

Kadınlar Voleybol 1. Liginde Nilüfer Belediyesi mücadele vermektedir. Bu alanda Bursa Büyükşehir Belediyespor (kadın voleybol takımı) Cev Challenge Kupasını alarak Avrupa Şampiyonu olmuştur.

2017-2018 sezonunda Challenge Cup'da Bursa Büyükşehir Belediyespor, geçen yıl şampiyon olduğu kupada bu yıl 2. olmuştur.

2018-2019 sezonu sonunda Nilüfer Belediye ve İnegöl Belediyespor süper liglerde yer almışlardır. Erkekler 1. liginde yer alan Bursa BŞB, süper lige yükselmiştir. 2. liglerdeki 5 takımından İnegöl Belediyespor (E) 2. takımı 1. lige, Bölgesel ligden Nilüfer Belediye (K) 2. takımı 2. lige çıkmıştır.

Kupa Voley Kadınlar'da Nilüfer Belediye çeyrek finalde elenmiştir.   

Hentbol

2018-2019 sezonunda hentbol süper liglerinde erkeklerde Nilüfer Belediyespor, kadınlarda Osmangazi Belediyespor yer almıştır. 2. lig kadınlarda Mudanya Belediye SK ligi tamamlamıştır.

Önemli spor tesisleri:

Bursa Büyükşehir Belediye Stadı (43.331), Tofaş Spor Salonu (7.500), Cengiz Göllü Spor Salonu (5.000), Atıcılar Kapalı Yüzme Havuzu-olimpik (2.500), Bursa Osmangazi Hipodromu (2.690) ve Uludağ Kayak Merkezi'dir.

Osmanlı Devleti'nin uzun süre başkentliğini sürdüren Bursa'da devletin kuruluşundan itibaren çok sayıda mektep ve medrese kurulmuştur. 1468'de kurulan ve bugün eğitime Hocailyas Ortaokulu adıyla devam eden mektep, günümüzde Türkiye'de varlığını kesintisiz sürdüren en eski okul kabul edilir.^[60] 17. yüzyılda Bursa şehir merkezinde 50 medrese vardı; medreseler dışında çoğu 16. yüzyılda kurulmuş- 150 civarında vakıf mektebi mevcuttu.^[61] 17. yüzyılda Bursa'da halkın eğitim-öğretim kurumlarına ve hizmetlerine ilgisi oldukça azaldı, bu yüzyılda şehirde yeni bir sıbyan mektebi veya medrese inşa edilmedi.

19. yüzyılda başlayan eğitim seferberliği sırasında Bursa'da bir kısmı bugün de varlığını devam ettiren pek çok okul kuruldu. 1845'te Sultan Abdülmecid tarafından Mekteb-i Fünun-u İdadi adıyla kurulan eğitim kurumu, 2016'da kanun hükmündeki kararname gereğince diğer askeri liselerle birlikte kapanana kadar Işıklar Askeri Lisesi adıyla eğitimi sürdürdü. Şehir merkezinde kurula idadi, günümüzde Bursa Anadolu Erkek Lisesi adıyla, cumhuriyet döneminde Bursa Amerikan Kız Koleji'nin kapatılmasından sonra açılan kız lisesi ise Bursa Anadolu Kız Lisesi adıyla eğitme devam etmektedir. 1888'de kurulan Bursa İpekçilik Enstitüsü, 1976'ya kadar hizmet verdi. 1891'de tarım konusunda bilgili elemanlar yetiştirmek amacıyla Hamidiye Ziraat Mektebi kuruldu. Bu okul, eğitimi Bursa Tarım Meslek Lisesi adıyla sürdürü. Aynı yüzyılda Bursa'da misyoner okulları da kuruldu.Aralarında en önemlilerinden biri olan Bursa Amerikan Kız Koleji, 1928'de kapatıldı.^[62]

Günümüzde eğitim ve öğretim açısından Türkiye'nin önemli merkezlerinden biri olan Bursa'da 749 tanesi devlet, 601 tanesi özel olmak üzere toplamda 1350 tane okul bulunmaktadır.^[63][64] Bursa Uludağ Üniversitesi, Bursa Teknik Üniversitesi ve Mudanya Üniversitesi bu şehirde bulunmaktadır.

• Kırcaali, Bulgaristan
• Ankara, Türkiye
• Erzurum, Türkiye
• Denizli, Türkiye
• Fergana,Özbekistan
• Lefkoşa, KKTC
• Üsküp, Makedonya
• Tiran, Arnavutluk
• Priştine, Kosova
• Sofya, Bulgaristan
• Kulmbach, Almanya
• Darmstadt, Almanya
• Anshan, Çin
• İstanbul, Türkiye
• Oulu, Finlandiya
• Van, Türkiye
• Plevne, Bulgaristan
• Vinnitsa, Ukrayna
• Gence, Azerbaycan
• Multan, Pakistan
• Kosice, Slovakya
• Çadır Lunga, Moldova
• Kars, Türkiye^[65]

• 
  Zafer Plaza Alışveriş Merkezi
• 
  Kent Meydanı Alışveriş Merkezi
• 
  Saltanat Kapısı, Tophane
• 
  Saltanat Kapısı, Tophane
• 
  Korupark Alışveriş Merkezi
• 
  Zafer Plaza Alışveriş Merkezi
• 
  Botanik Park Bursa
• 
  Botanik Park Bursa
• 
  Nilüfer İlçesinin Uzaktan Görüntüsü
• 
  Saat Kulesi, Tophane
• 
  Saltanat Kapısı, Tophane

Vikipedi'nin kardeş projelerinden Bursa hakkında daha fazla bilgi edinin
	Commons'ta dosyalar
	Vikikaynak'ta belgeler

• Bursa Büyükşehir Belediyesi
• Sanal sunum
• Eski Fotoğraflar - SALT Araştırma Merkezi 1 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Yüksek Çözünürlük, Açık Erişim, İndirilebilir - ↓)