WikiMini

Periyodik tablo

Periyodik tablo

Periyodik tablo ya da periyodik cetvel, kimyasal elementlerin sınıflandırılması için geliştirilmiş tablodur. Bu tablo bilinen bütün elementlerin artan atom numaralarına (buna proton sayısı da denir) göre sıralanışıdır. Periyodik cetvelden önce de bu yönde çalışmalar yapılmış olmakla birlikte, mucidi genelde Dmitri Mendeleyev kabul edilir. 1869'da Mendeleyev atomları artan atom ağırlığına göre sıraladığında belli özelliklerin tekrarlandığını fark etti.[1][2] Özellikleri tekrarlanan elementleri alt alta yerleştirdi ve buna grup adını verdi.

Yapısı

[değiştir | kaynağı değiştir]
Periyodik tablo
Grup 1 2   3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
Hidrojen &
alkali metaller 		Toprak alkali metaller Bor grubu Karbon grubu Azot grubu Kalkojenler Halojenler Soy gazlar
Periyot

1

Hidro­jen1H​1,008 Hel­yum2He​4,0026
2 Lit­yum3Li​6,94 Beril­yum4Be​9,0122 Bor5B​10,81 Karbon6C​12,011 Azot7N​14,007 Oksi­jen8O​15,999 Flor9F​18,998 Neon10Ne​20,180
3 Sodyum11Na​22,990 Magnez­yum12Mg​24,305 Alümin­yum13Al​26,982 Silis­yum14Si​28,085 Fosfor15P​30,974 Kükürt16S​32,06 Klor17Cl​35,45 Argon18Ar​39,95
4 Potas­yum19K​39,098 Kalsi­yum20Ca​40,078 Skan­diyum21Sc​44,956 Titan­yum22Ti​47,867 Vanad­yum23V​50,942 Krom24Cr​51,996 Mangan25Mn​54,938 Demir26Fe​55,845 Kobalt27Co​58,933 Nikel28Ni​58,693 Bakır29Cu​63,546 Çinko30Zn​65,38 Galyum31Ga​69,723 German­yum32Ge​72,630 Arsenik33As​74,922 Selen­yum34Se​78,971 Brom35Br​79,904 Krip­ton36Kr​83,798
5 Rubid­yum37Rb​85,468 Stron­siyum38Sr​87,62 İtriyum39Y​88,906 Zirkon­yum40Zr​91,224 Niyob­yum41Nb​92,906 Molib­den42Mo​95,95 Teknes­yum43Tc​[97] Ruten­yum44Ru​101,07 Rod­yum45Rh​102,91 Palad­yum46Pd​106,42 Gümüş47Ag​107,87 Kadmi­yum48Cd​112,41 İndiyum49In​114,82 Kalay50Sn​118,71 Anti­mon51Sb​121,76 Tellür52Te​127,60 İyot53I​126,90 Ksenon54Xe​131,29
6 Sezyum55Cs​132,91 Baryum56Ba​137,33 1 asterisk Lutes­yum71Lu​174,97 Hafni­yum72Hf​178,49 Tantal73Ta​180,95 Tungs­ten74W​183,84 Ren­yum75Re​186,21 Osmi­yum76Os​190,23 İridyum77Ir​192,22 Platin78Pt​195,08 Altın79Au​196,97 Civa80Hg​200,59 Talyum81Tl​204,38 Kurşun82Pb​207,2 Bizmut83Bi​208,98 Polon­yum84Po​[209] Asta­tin85At​[210] Radon86Rn​[222]
7 Fran­siyum87Fr​[223] Radyum88Ra​[226] 1 asterisk Lavren­siyum103Lr​[266] Ruther­fordiyum104Rf​[267] Dub­niyum105Db​[268] Seabor­giyum106Sg​[269] Bohr­iyum107Bh​[270] Hassi­yum108Hs​[269] Meitner­iyum109Mt​[278] Darmstadt­iyum110Ds​[281] Rönt­genyum111Rg​[282] Koper­nikyum112Cn​[285] Nihoni­yum113Nh​[286] Flerov­yum114Fl​[289] Mosko­viyum115Mc​[290] Liver­moryum116Lv​[293] Tenne­sin117Ts​[294] Oga­nesson118Og​[294]
1 asterisk Lantan57La​138,91 Seryum58Ce​140,12 Prase­odim59Pr​140,91 Neo­dymium60Nd​144,24 Promet­yum61Pm​[145] Samar­yum62Sm​150,36 Evro­piyum63Eu​151,96 Gado­linyum64Gd​157,25 Terbi­yum65Tb​158,93 Disproz­yum66Dy​162,50 Holmi­yum67Ho​164,93 Erbiyum68Er​167,26 Tulyum69Tm​168,93 İter­biyum70Yb​173,05  
1 asterisk Aktin­yum89Ac​[227] Toryum90Th​232,04 Protak­tinyum91Pa​231,04 Uran­yum92U​238,03 Neptün­yum93Np​[237] Plüton­yum94Pu​[244] Amerik­yum95Am​[243] Küriyum96Cm​[247] Berkel­yum97Bk​[247] Kalifor­niyum98Cf​[251] Aynştayn­yum99Es​[252] Fermi­yum100Fm​[257] Mende­levyum101Md​[258] Nobel­yum102No​[259]
Bazı hidrojen benzeri atomik orbitallerin, yoğunluk ve faz olasılıklarını gösteren bir çizim (g orbitalleri ve ötesi gösterilmemiştir)

Bir atom çekirdeğindeki proton sayısı, o atomun farklı özelliklere sahip olmasına yol açar. Çekirdeğinde farklı proton sayısına sahip olan atomlar, farklı elementlerin ortaya çıkmasına yol açar. Çekirdekteki proton sayıları, her bir elementin atom numarasına (Z) denk gelir.[3] Elementlerin belli bir düzene göre sıralandığı ve sınıflandırılmasıyla periyodik tablo oluşur. Her bir element, bir ya da iki harften oluşan birer simgeye sahiptir.[4] Çekirdeklerindeki nötronlar, atomların kimyasal özelliklerini etkilemezken kütlesini değiştirirler. Proton sayısı aynı, nötron sayısı farklı atomlar, aynı elementin izotopudur.[4] Doğada oluşan elementler genellikle, her birinin farklı bolluğa sahip olmasından ötürü farklı izotoplarının karışımı şeklinde görülür.[5]

Standart periyodik tabloda elementler, atom numarası az olandan çok olana doğru sıralanır. Periyot olarak adlandırılan yatay sıraların her biri, yeni bir elektron kabuğunun ilk elektronuna sahip olmasıyla başlar. Grup olarak adlandırılan sütunlar, atomların elektron dizilimlerine göre belirlenir ve belli bir kabukta aynı sayıda elektrona sahip elementler, aynı grupta yer alır. Benzer kimyasal özelliklere sahip elementler genellikle aynı grupta yer alsa da, bazı periyotlardaki elementler benzer özellikler gösterir. Elementlerin, değerlik orbitallerinin türüne göre gruplandığı periyodik tablo kısımları ise blok olarak adlandırılır.

Keşfedilen 118 elementten ilk 94'ü, Dünya'da doğal olarak mevcuttur.[6] 95 atom numaralı amerikyum ile 118 atom numaralı oganesson arasındaki kalan 24 element, yalnızca laboratuvarlarda sentezlenen yapay elementlerdir. Doğada meydana gelen 94 elementten 83'ü ilksel, 11'i ise yalnızca ilksel elementlerin bozunma zincirinde ortaya çıkar. Bu 11 elementten teknesyum (43. element), prometyum (61. element), astatin (85. element), neptünyum (93. element) ve plütonyum (93. element); doğada bulunmalarından önce laboratuvarda sentezlenmiş ve bunların daha sonra doğada var oldukları tespit edilmiştir.[7] Aynştaynyumdan (99. element) ağır elementlerin hiçbiri ile astatin (85. element), makroskopik niceliklerde saf hâlde gözlemlenmemişken fransiyum (87. element) ise yalnızca mikroskopik niceliklerde yalnızca ışık yayan hâliyle fotoğraflanmıştır.[8] Doğal elementlerin sekizinin kararlı birer, birinin (bizmut) neredeyse kararlı (evrenin yaşından bir milyardan fazla kata tekabül eden 2,01×1019 yıllık yarı ömre sahip) bir izotopu vardır.[9] Toryum ile uranyumun da, Dünya'nın yaşıyla kıyaslanabilecek yarı ömürlere sahip izotopları bulunur. Kararlı elementlere ek olarak bizmut, toryum ve uranyum, Dünya'nın oluşumundan beri var olan 83 ilksel elementtir.[a]

Grup adları ve numaraları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Periyodik cetveldeki gruplar, soldan başlayarak 1'den 18'e kadar numaralandırılmıştır. F blokundaki gruplar, numaralandırmaya dahil edilmemiştir.[12] Gruplar, aynı zamanda ilk elementlerinin adıyla da anılır.[12]

Gruplar, daha önceleri Roma rakamlarıyla adlandırılıyordu. Amerika Birleşik Devletleri'nde, s ya da p blokunda yer alan gruplar için Roma rakamlarından sonra "A", d blokunda yer alanlar için de "B" harfi ekleniyordu. Avrupa'da ise 1'den 7'ye kadar olan gruplarda "A", 11'den 17'ye kadar olan gruplarda "B" kullanılıyordu. Her iki sistemde de 8, 9 ve 10. gruplar tek bir grup olarak kabul edilerek VIII şeklinde numaralandırılmıştı. 1988'de, IUPAC tarafından günümüzde kullanılan grup numaralandırma sisteminin kabul edilmesiyle birlikte önceki kullanımlar terk edildi.[13]

Kullanım biçimleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Hidrojen Helyum
Lityum Berilyum Bor Karbon Azot Oksijen Flor Neon
Sodyum Magnezyum Alüminyum Silisyum Fosfor Kükürt Klor Argon
Potasyum Kalsiyum Skandiyum Titanyum Vanadyum Krom Manganez Demir Kobalt Nikel Bakır Çinko Galyum Germanyum Arsenik Selenyum Brom Kripton
Rubidyum Stronsiyum İtriyum Zirkonyum Niyobyum Molibden Teknesyum Rutenyum Rodyum Paladyum Gümüş Kadmiyum İndiyum Kalay Antimon Tellür İyot Ksenon
Sezyum Baryum Lantan Seryum Praseodim Neodimyum Prometyum Samaryum Evropiyum Gadolinyum Terbiyum Disprozyum Holmiyum Erbiyum Tulyum İterbiyum Lutesyum Hafniyum Tantal Tungsten Renyum Osmiyum İridyum Platin Altın Cıva Talyum Kurşun Bizmut Polonyum Astatin Radon
Fransiyum Radyum Aktinyum Toryum Protaktinyum Uranyum Neptünyum Plütonyum Amerikyum Küriyum Berkelyum Kaliforniyum Aynştaynyum Fermiyum Mendelevyum Nobelyum Lavrensiyum Rutherfordiyum Dubniyum Seaborgiyum Bohriyum Hassiyum Meitneriyum Darmstadtiyum Röntgenyum Kopernikyum Nihoniyum Flerovyum Moskovyum Livermoryum Tennesin Oganesson

32 sütun Şablon:Periyodik tablo (18 sütun, mikro) 18 columns

Periyodik tablo, daha az yer kaplamasından ötürü genelde f blok elementlerinin olması gerektiği yerden kesilip tablonun ana gövdesinin altına yerleştirildiği bir biçimde gösterilir.[13][14][14][15][16] Bu sayede sütun sayısı 32'den 18'e iner.[14] F blokunun ana gövdeye dahil olduğu kullanım biçimi, 32 sütunlu[4] ya da uzun biçim;[17] bu blokun ana gövdenin altına yerleştirildiği biçim ise 18 sütunlu[4] ya da orta-uzun biçim olarak adlandırılır.[17] Her iki biçim de doğru olup bilimsel açıdan herhangi bir fark olduğu anlamı taşımaz.[18]

Elektron dizilimleri

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Elektron dizilimi

Periyodik tablo, elementlerin özellikleri ile atom yapılarının, atom numaralarının birer periyodik fonksiyonu olduğunu söyleyen periyodik kanunun grafiksel bir gösterimidir.[19][20] Elementlerin periyodik tablodaki konumları, elektron dizilimlerine göre belirlenir.[21]

Farklı gösterimleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

1. periyot

[değiştir | kaynağı değiştir]

Modern periyodik tablonun görünümü standart olsa da, 1. periyot elementleri hidrojen ile helyumun konumları arasında bazı farklı görüşler öne sürülür.[22][23] Elektron dizilimleri sırasıyla s1 ve s2 şeklinde olan bu elementlerden hidrojenin 1. gruba, helyumun ise 2. gruba konulduğu bir kullanım önerilir.[22] Hidrojenin 1. gruba konulduğu kullanım standart olmakla birlikte, helyum neredeyse her zaman 18. gruba yerleştirilir.[4] Buradaki görüş farklılığı, elementlerin periyodik tabloya yerleştirilirken hangi kimyasal ya da elektriksel özelliklerinin baz alınması gerektiğine yönelik görüş farklılıklarından kaynaklanır.[23]

1. gruptaki metaller gibi hidrojenin de en dış kabuğunda bir elektron bulunur[24] ve reaksiyona girdiklerinde genellikle tek elektronu da kaybeder.[25] Bazı özellikleri metallerinkine benzeyen hidrojen, bazı metalleri tuzlarından ayırabilir.[25] Sıcaklık ve basınç için standart koşullarda, reaktif katı metal hâlindeki alkali metallerden farklı olarak, iki atomlu ametal bir gaz hâlindedir. Bu durumun yanı sıra elektron alarak hidrür oluşturması -H+ iyonuna kıyasla H- oluşturması daha nadir gözükse de- hidrojeni, aynı davranışı gösteren halojenlerin özelliklerine daha yakın hâle getirir.[25][26] Bununla birlikte, en hafif iki halojen olan flor ile klor, hidrojene benzer bir şekilde, standart sıcaklık ve basınçta gaz hâlindedir.[25] Hidrojen, ne güçlü bir yükseltgen ne de güçlü bir indirgen olup suyla da reaksiyona girmez. Bu özelliklerinden ötürü element, hem alkali metallere hem de halojenlere benzer özellikler taşır ve her iki gruba da girmeye tam anlamıyla uygun değildir.[25][26] Elektronuna göre genellikle 1. grupta gösterilirken, görece nadir kaynaklarda 17. grupta,[27] bazılarında hem 1. hem 17. grupta,[28][29] bazılarında ise tüm gruplardan ayrı bir şekilde gösteilir.[22][29]

Helyum, elektron yapısıyla uyumsuz bir şekilde periyodik tabloda konumlanan tek elementtir. En dış kabuğunda iki elektron olmasına rağmen, sekizer elektronun olduğu 18. grupta yer alır ve bu gruptaki diğer elementlerin aksine bir p bloku değil s bloku elementidir. Standart koşullarda reaktif olmaması ve en dış kabuğunun dolu olmasından ötürü 18. gruptaki diğer elementlerle benzerlik gösterir. Bununla birlikte 2. gruptaki elementlerin tamamı reaktiftir. Bu nedenlerden ötürü neredeyse tüm kaynaklar tarafından, özelliklerinin en çok benzediği 18. grupta gösterilir.[4] Bununla birlikte katı helyumun altıgen sıkı istifli bir yapıda kristalleşmesi, 2. gruptaki berilyum ve magnezyumla benzerlik gösterirken 18. gruptaki hiçbir elementte bu durum görülmez.[30] Diğer yandan helyum, neondan daha fazla reaktiftir ve berilyum bileşiğinin analogu (HeO)(LiF)2 oluşturur (ancak bu bileşiğin neon analogu yoktur).[31][32][33][34] Bunlardan ötürü element, zaman zaman 2. grupta gösterilir[35] Helyumun 2. grupta yer almasına yönelik bir teklif 1988 yılında IUPAC tarafından reddedilmiştir.[13][22]

Periyodik tablodaki birinci sıra anomalisinden ötürü de helyumun 2. grupta yer alması gerektiğine yönelik görüşler de vardır.

3. grup

[değiştir | kaynağı değiştir]

Şablon:Periyodik tablo (mikro) Periyodik tabloya yer veren kaynakların bazılarında f blokunun bir element yana kaydırılırmasıyla lantan ve aktinyum, 3. grupta yer alan d blok elementi olarak kalır ve Ce-Lu ile Th-Lr arasındaki elementler f blokunu oluşturur. Bu durumda d bloku, f bloku tarafından iki parçaya bölünür. Modern elektron dizilimi ölçümlerine göre lutesyum ile lavrensiyumun 3. grupta gösterilip La-Yb ile Ac-No arasının f blokunda olması daha tutarlıdır.[36][37]

Tarihi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Periyodik tablo tarihi

İlk dönemler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Elementlerin sınıflandırmasına yönelik ilk girişimi 1817'de Johann Wolfgang Döbereiner gerçekleştirdi.[38] 1829'da Döbereiner, bazı elementleri, birtakım benzer özelliklerine göre üçlü gruplara ayırdı.[39][40] Bu sisteme göre brom, iyot ve klor; kalsiyum, strontiyum ve baryum; lityum, sodyum ve potasyum ile kükürt, selenyum ve tellürden ibaret üçlü gruplar oluşturulmuştu. Günümüzde bu gruplar, sırasıyla halojenler, toprak alkali metaller, alkali metaller ve kalkojenlerin parçasıdır.[41] İlerleyen dönemde Döbereiner'ın çalışmalarına çeşitli kimyagerler tarafından devam edilerek bazı elementlerin birtakım özellikleri arasında daha fazla ilişki tespit edilse de tüm elementlerin sistematik bir şekilde yer aldığı bir düzen ortaya çıkarılamadı.[42]

John Newlands'in 1866 tarihli element tablosu

John Newlands, Şubat 1863'te elementlerin tekrarlanan özellikleri üzerine bir makale yayımladı.[43] 1864 tarihli makalesinde ise Newlands, elementlerin atom ağırlıklarına göre sıralanırlarsa, ardışık sayılara sahip olanlar sıklıkla ya aynı gruba aitti ya da farklı gruplarda benzer konumlarda bulunuyordu. Bilinen elementleri toplamda yedi adet sekizli gruba ayıran Newlands, bu gruplardaki elementlerin benzer davranışlar gösterdiğini tespit etmişti.[43] Ancak bu gruplandırma, yalnızca belli başlı elementler için geçerliyken kalan birçok element için doğru değildi.[44]

Lothar Meyer, elementlerin bazı fiziksel ve kimyasal özelliklerinin periyodik aralıklarla tekrarlandığını tespit etti. Meyer'e göre, atom ağırlıkları ile atom hacimleri birbirine dikey olacak şekilde sıralandığında, birtakım maksimum ve minimumların yer aldığı eğride, en elektropozitif elementler bu eğirinin zirvelerinde yer alıyordu. 1864'te yayımlanan kitabında yer alan periyodik tablonun ilk sürümlerinden birinde 28 element, değerliklerine göre altı gruba ayrılmıştı. Bu sayede elementler ilk kez değerliklerine göre gruplandırılmıştı.[45] 1868'de, tablosunu gözden geçirse de bu yeni sürüm, ancak 1895'teki ölümünün ardından bir taslak olarak yayımlanabildi.[46]

Mendeleyev'in çalışmaları

[değiştir | kaynağı değiştir]

17 Şubat 1869'da Dmitri Mendeleyev, elementleri atom ağırlıklarına göre sıralamaya ve kıyaslamaya başladı. Tekrarlanan özelliklerine göre alt alta sıralayarak ilk iki periyodu yedişer, sonraki üç periyodu ise onyedişer element içeren bir tablo hazırladı. Mayıs 1869'da yayımlanan bu çalışmada bazı yerler, henüz keşfedilmemiş elementler olduğunu düşünülerek boş bırakmıştı.[47][44] 1871'deki bir makalesinde Mendeleyev, tablosunun güncellenmiş bir sürümünün yanı sıra henüz bilinmeyen bazı elementlere dair öngörülerine yer verdi.[47][48]

1875'te Paul-Émile Lecoq de Boisbaudran, Mendeleyev'in öngörülerinden habersiz bir şekilde gerçekleştirdiği çalışmalar sonucunda galyum olarak adlandırdığı elementi izole ederek özelliklerini belirlemeye başladı. De Boisbaudran'ın makalesini inceleyen Mendeleyev, kendisine bir mektup göndererek kendisinin öngördüğü eka alüminyum ile galyumun aynı element olduğunu belirtti. De Boisbaudran da bu iddiayı doğruladı.[49] 1879'da Lars Fredrik Nilson, skandiyum adını verdiği ve Mendeleyev'in tablosunda eko bor olarak yer alan elementi keşfetti. Germanyum olarak adlandırılan eka silisyum 1886'da, Clemens Winkler tarafından keşfedildi. Galyum, skandiyum ve germanyumun özellikleri, Mendeleyev'in öngörüleriyle uyuşuyordu.[50]

1895 yılında John William Strutt, yeni bir soygaz (argon) keşfettiğini bildirdi. Bu element periyodik tabloda bilinen hiçbir yere oturtulamadı. 1898 yılında William Ramsay bu elementin klor ile potasyum arasında bir yere konulabileceğini önerdi. Helyum da aynı grubun bir üyesi olarak düşünüldü. Bu grup elementlerinin değerliklerinin sıfır olması nedeniyle sıfır grubu olarak adlandırıldı.

Mendeleyev'in An Attempt Towards a Chemical Conception of the Ether kitabındaki periyodik tablo

Mendeleyev'in periyodik tablosu her ne kadar elementlerin periyodik özelliklerini gösterse de neden özelliklerin tekrarlandığı konusunda herhangi bir bilgi vermemektedir.

Atom numarası

[değiştir | kaynağı değiştir]

1913'te Antonius van den Broek, elementlerin periyodik tablodaki konumlarının çekirdek yüküne göre belirlendiğini gözlemledi.[51][52] Ernest Rutherford, bu yükü "atom numarası" olarak adlandırdı.[53] Van den Broek'in bu makalesinde ayrıca, elementlerin elektron sayılarına göre düzenlendiği ilk periyodik tablonun bir gösterimi de yer alıyordu.[52]

Henry Moseley, X ışını spektroskopisini kullanarak van den Broek'in öne sürdüğü görüşü deneysel olarak ispatladı. Moseley, alüminyum ile altın arasındaki elementlerin tamamının çekirdek yükünü tespit ederek Mendeleyev'in sıralamasının aslında elementlerin çekirdek yüklerine göre olduğunu belirledi. Bir elementin çekirdek yükünün, proton sayısına eşit olduğunu tespit ederek bu değeri atom numarası (Z) olarak adlandırdı. Atom numarasının keşfiyle, atom ağırlığı ile kimyasal özellikler arasındaki tutarsızlıklar giderildi.[51] Moseley'in ölümünün ardından kendisinin çalışmalarını devam ettiren Manne Siegbahn, o güne kadar keşfedilen en yüksek atom numarasına (92) sahip element uranyuma kadar olan elementlerin atom numaralarını tespit etti.[54] Moseley ve Siegbahn'ın araştırmalarına dayanılarak 43, 61, 72, 75, 85 ve 87 atom numarasına sahip elementler keşfedilmeyi bekliyordu.[51] 75 atom numaralı element aslında Masataka Ogawa tarafından 1908'de bulunmuş ve "nipponyum" olarak adlandırılmıştı ancak bu elementin atom numarasını hatalı bir şekilde 43 olarak tespit etmişti. 1925'te Walter Noddack, Ida Tacke ve Otto Berg, Ogawa'nın çalışmalarından bağımsız bir şekilde bu elementi yeniden keşfederek renyum olarak adlandırdı.[55]

Elektron kabukları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Niels Bohr, Max Planck'ın kuantumlanma fikrinden yola çıkarak elektronların enerji seviyelerinin kuantumlandığını ve yalnızca belirli bir kararlı enerji durumlarına sahip oldukları sonucuna vardı. Elementlerin elektron dizilimleri ile periyodik olarak tekrarlanan özellikleri arasında bir bağ kuran Bohr, 1913 yılındaki makalesinde elementlerin kimyasal özelliklerinin iç elektronlar tarafından belirlendiğini tespit etti. "Halka" olarak adlandırdığı elektron kabuklarını bulmyş ve bunların her birinde en fazla sekiz elektronun olabileceğini belirlemişti.[56] Aynı yıl, bir kuantum atomuna dayanak ilk elektron periyodik tablosunu oluşturdu.[57]

Bohr'un teorisindeki kimyasal özellikleri sistematik bir biçimde geliştiren ve düzelten ilk kişi, 1914 ve 1916 yıllarındaki çalışmalarıyla Walther Kossel oldu. Kossel, dış kabuğa elektronların eklenmesiyle periyodik tablodaki yeni elementlerin oluşturabileceğini öne sürmüştü.[58]

1919'daki bir makalesinde Irving Langmuir, "hücre" olarak adlandırdığı orbitallerin varlığından bahsederek bunların sekizer elektron barındırdığını ve günümüzde kabuk olarak adlandırılan "eşit aralıklı katmanlarla" düzenlendiğini belirtti. Bununla birlikte, ilk kabuğun iki elektrondan ibaret olduğunu ifade etmişti.[59] 1921'de Charles Bury, bir kabuktaki sekiz ve on sekiz elektronun kararlı dizimler meydana getirdiğini ve geçiş elementlerindeki elektron dizilimlerinin, dış kabuklarındaki değerlik elektrona bağlı olduğunu öne sürdü.[60] Bu makalesiyle Bury, geçiş metalleri için "geçiş" tanımını kullanan ilk kişi olmuştu.[61] Bohr'un teorisi, Georges Urbain'in seltiyum adını verdiği bir nadir toprak elementi olan 72. elementi keşfettiğini duyurmasıyla kanıtlansa da Bury ve Bohr, 72. elementin bir nadir toprak elementi olamayacağını ve zirkonyumun homoloğu olması gerektiğini öngörmüştü. Dirk Coster ile Georg von Hevesy, zirkonyum cehverlerinde yaptıkları araştırmalar sonucunda 72. elementi bularak hafniyum adını verdi.[62][63] Urbain'in elde ettiği elementin ise saflaştırılmış lutesyum (71. element) olduğu belirlendi.[64] Bu bağlamda, keşfedilen son kararlı elementler hafniyum ile renyum olmuştu.[65]

Wolfgang Pauli, Bohr'un elektron dizilimine dair çalışmalarını devam ettirerek 1923'te, iki elektronun aynı dört kuantum numarasına sahip olmayacağını işaret eden bir ilke tanımladı. Bu sayede, her bir kabuğun içerebileceği elektron sayılarına karşılık gelen periyodik tablodaki periyotların uzunlukları (2, 8, 18 ve 32) belirlenmiş oldu.[66] 1925'te Friedrich Hund, modern olanlara yakın elektron dizilimlerini tespit etti.[67] Bu çalışmaların ardından periyodiklik, elementlerin değerlikleri yerine kimyasal olarak etkin ya da değerlik elektron sayısına göre sıralanmaya başladı.[44] Elementlerin elektron dizilimlerini tanımlayan Aufbau ilkesi ilk olarak 1926'da Erwin Madelung tarafından gözlemlense de,[68] ilk olarak Vladimir Karapetoff tarafından 1930'da yayımlandı.[69][70] 1961'de Vsevolod Kleçkovski, orbitallerin artan n + ℓ düzeninde dolduklarını öngören Madelung kuralının ilk kısmını ortaya attı.[71] Bu kuralın tamamı 1971'de Yuri N. Demkov and Valentin N. Ostrovski tarafından tanımlandı.[72]

Yapay elementler

[değiştir | kaynağı değiştir]

1936 itibarıyla, hidrojen ile uranyum arasındaki tanımlanmamış dört element; 43, 61, 85 ve 87 atom numaralarına sahip olan elementler kalmıştı. 1937'te Emilio Segrè ve Carlo Perrier, önceki elementlerin aksine doğada keşfedilmeden, nükleer reaksiyonlarla sentezlenen ilk element olan 43. elementi elde ederek elemente teknesyum adını verdi.[73] 87. element olan fransiyum, 1939'da Marguerite Perey tarafından keşfedildiğinde, doğada bulunan son element olmuştu. 85. (astatin) ve 61. (prometyum) elementler de sırasıyla 1940 ve 1945 yıllarında yapay olarak sentezlendi.[74] Tamamı yapay olarak sentezlenen uranyum ötesi elementlerden ilki olan 93 atom numaralı neptünyum, Edwin McMillan ve Philip Abelson tarafından 1940'ta, uranyum atomlarının nötron bombardımanına maruz bırakılmasıyla keşfedildi.[75] Glenn T. Seaborg ile ekibi, Lawrence Berkeley Ulusal Laboratuvarında gerçekleştirdiği çalışmalarla 1941'de plütonyumla başlayan süreçte uranyum ötesi element keşiflerine devam etti ve sanılanın aksine, aktinyumdan sonraki elementlerin geçiş metallerinden çok lantanitlere benzer olduğunu saptayarak bunları aktinit olarak adlandırdı.[76] Bu görüşü daha önceleri Henry Bassett (1892), Alfred Werner (1905) ve Charles Janet (1928) bu düşünceyi daha önceleri dile getirdiyse de fikirleri genel bir kabul görmemişti.[17] 1955'e gelindiğinde, 101. element olan mendelevyuma kadar olan elementlerin tamamı sentezlenmişti.[77]

1960'lar ve 1970'lerde, 102 ile 106 atom numaraları arasındaki elementlerin keşifleri ve adlandırmaları konusunda, Lawrence Berkeley Ulusal Laboratuvarı ile Ortak Nükleer Araştırma Enstitüsü arasında birtakım çekişmeler yaşandı. Bu elementler, aktinitlerin hafif iyonlarla bombardımana uğratılması sonucu sentelezlenmişti.[78] Uluslararası Temel ve Uygulamalı Kimya Birliği (IUPAC) ile Uluslararası Temel ve Uygulamalı Fizik Birliği (IUPAP) ortaklığında 1985 yılında kurulan Fermiyum Ötesi Çalışma Grubu (TWG), element keşifleri için bazı kriterler belirleyerek bunları 1991'de yayımladı.[79][80] Bu elementlerin adları, 1997 yılında belirlendi.[81]

Fermiyum Ötesi Çalışma Grubu'nun kriterleri, Lawrence Berkeley Ulusal Laboratuvarı ile Ortak Nükleer Araştırma Enstitüsünün yanı sıra GSI Helmholtz Ağır İyon Araştırma Merkezi ve RIKEN'in sonraki dönemde keşfettiğini duyurduğu elementler için belirleyici oldu.[82] Kriterlere uyduğu belirlenen keşiflerle ilgili olarak kâşiflerin element için ad sunmaları istendi.[4] 2016 itibarıyla, 118. elemente kadar bu durum devam ederek periyodik tablonun ilk yedi sırası tamamlandu.[4][83] Yuri Oganesyan'ın Ortak Nükleer Araştırma Enstitüsünde geliştirdiği soğuk füzyon (kurşun ve bizmutun ağır iyonlarla bombalanması) yöntemiyle, 1981-2004 yılları arasında 107 ile 112 arasındaki elementler GSI Helmholtz Ağır İyon Araştırma Merkezinde, 113. element RIKEN'de keşfedildi. Oganesyan'ın başında bulunduğu Ortak Nükleer Araştırma Enstitüsü ekibi 1998-2010 yılları arasında, 114 ile 118 arasındaki elementleri sıcak füzyon (aktinitlerin, kalsiyum iyonlarıyla bombalanması) yöntemiyle keşfetti.[84][85]

Grup, periyot ve bloklar

[değiştir | kaynağı değiştir]

Grup

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Grup (periyodik tablo)

Dış katman elektron dizilimi aynı olan elementlerin oluşturduğu birliğe grup denir. Gruplar periyodik tablodaki sütunlardır. Aynı gruptaki elementlerin kimyasal özellikleri benzerdir.[86][87][88]

Gruplar iki şekilde adlandırılır. Birincisi IUPAC'ın önerdiği 1'den 18'e kadar olan sayılardır. İkincisi ise daha sık kullanılan harf (A, B) ve rakamlardan oluşan adlandırmadır.

Grupların özel isimleri (IUPAC'a göre)
Grup İsmi
1 alkali metal
2 toprak alkali metal
13 bor grubu
14 karbon grubu
15 azot grubu
16 kalkojen
17 halojen
18 soygaz

Periyot

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Periyot (periyodik tablo)

Periyodik tablodaki satırlara periyot denir. Toplam yedi periyot vardır. Altıncı periyot 32 elemente sahip uzun bir periyottur, bu periyodun 14 elementi aşağıya taşınmıştır. Bunlara lantanit denir. Aynı şey yedinci periyot için de geçerlidir. Yedinci periyottan ayrılan bölümlere ise aktinit denir. (Periyodik tablonun altında bulunan 2 periyot şeklinde olan yer)[89]

Blok

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Blok (periyodik tablo)
Son orbitallerine göre elementler

Elementler (hidrojen ve helyum dışında) değerlik orbitallerine göre s, p, d ve f olmak üzere dört ana bloğa ayrılır. s ve p ana grup, d ve f yan grup olarak bilinir.[90]

f bloğo asıl yerine taşındığında oluşan görünüm
f bloğo asıl yerine taşındığında oluşan görünüm
f bloğunun altta olduğu bilindik görünüm
f bloğunun altta olduğu bilindik görünüm
f bloğunun altta olduğu bilindik görünüm (sol) f bloğu asıl yerine taşındığında oluşan görünüm (sağ)

Düzenli değişimler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Periyodik tabloda soldan sağa ya da yukarıdan aşağı gidildikçe düzenli değişen birtakım özellikler vardır.

Atom yarıçapı

[değiştir | kaynağı değiştir]
Atom yarıçapının atom numarasına göre değşimi

Atomların büyüklüğü ölçülürken Van der Waals yarıçapı dikkate alınır. Çekirdekle dış katmanlarda bulunan elektronlar arasındaki çekim kuvveti ne kadar büyük olursa atom yarıçapı da o kadar küçük olur. Örneğin ikinci periyot elementlerinden lityumun son katman elektronu 3 protonla çekilirken, florunki 9 proton tarafından çekilir. Bu yüzden soldan sağa gidildikçe yarıçap azalır.

Yukarıdan aşağı gidildikçe dış katman elektronları çekirdekten daha uzakta bulunur. Atom yarıçapı artar.

İyonlaşma enerjisi

[değiştir | kaynağı değiştir]
İyonlaşma enerjilerinin, atom numarası ile değişimini gösteren grafik

Gaz halde bulunan bir atomdan bir elektron koparmak için gereken enerjiye iyonlaşma enerjisi denir. Soldan sağa gidildikçe çekirdekle son katman elektronları arasındaki çekim kuvveti artacağından iyonlaştırmak için daha fazla enerjiye gerek vardır. O yüzden soldan sağa gidildikçe düzenli olarak artış beklenir ancak 2A ve 5A elementlerinin küresel simetrik özelliğinden dolayı sıralamada yerleri farklıdır.

1A<3A<2A<4A<6A<5A<7A<8A

Bir elektronu uzaklaştırmak için gereken enerji, elektronun çekirdekten uzaklığına bağlıdır. Bu sebeple yukarıdan aşağı inildikçe atom yarıçapı arttığından iyonlaşma enerjisi azalır.

Elektronegatiflik

[değiştir | kaynağı değiştir]
Yukarıdan aşağı inildikçe azalan elektronegatiflik

Elektronegatiflik, bir atomun kimyasal bağdaki elektronları kendine doğru çekme yeteneğinin bir ölçüsüdür. Doğrudan bir ölçümü yoktur, ancak iyonlaşma enerjisi ve elektron ilgisinin aritmetik ortalaması olarak düşünülebilir.[91]

Soldan sağa doğru iyonlaşma enerjisi ve elektron ilgisi arttığından elektronegatiflik artar. Yukarıdan aşağı ise azalır.[91]

Diğer özellikler

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bir periyotta soldan sağa doğru gidildikçe;

  • Proton, nötron sayıları ve kütle numarası artar.
  • Atom numarası artar.
  • Değerlik elektron sayısı artar.
  • Elektron alma isteği (ametallik) artar.
  • Yörünge sayısı değişmez.
  • Atom hacmi ve çapı azalır.

Bir grupta yukarıdan aşağıya inildikçe;

  • Proton, nötron sayıları ve kütle numarası artar.
  • Atom numarası artar.
  • Değerlik elektron sayısı değişmez (Bu nedenle aynı gruptaki elementlerin kimyasal özellikleri benzerdir).
  • Elektron verme isteği (metalik karakter) artar.
  • Yörünge sayısı artar.
  • Atom hacmi ve çapı artar.

Notlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Plütonyumun en kararlı izotopunun yarı ömrü, ilksel bir element olmasını sağlayacak kadar uzundur. 1971 tarihli bir araştırmada ilksel plütonyumun tespit edildiği belirtilmiş[10] ancak 2012 tarihli bir araştırmada ise tespit edilememiştir.[11]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
Genel
Özel
  1. ^ "Chemistry: Four elements added to periodic table". BBC News. 4 January 2016. 4 January 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2020. 
  2. ^ St. Fleur, Nicholas (1 Aralık 2016). "Four New Names Officially Added to the Periodic Table of Elements". New York Times. 14 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2020. 
  3. ^ IUPAC, Compendium of Chemical Terminology, 2. basım (the "Gold Book") (1997). Düzeltilmiş çevrimiçi sürümü:  (2006-) "Chemical element".
  4. ^ a b c d e f g h "Periodic Table of Elements" (İngilizce). IUPAC. 2021. 10 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Nisan 2021. 
  5. ^ "Standard Atomic Weights". Commission on Isotopic Abundances and Atomic Weights. International Union of Pure and Applied Chemistry. 2019. 8 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2021. 
  6. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; ThorntonBurdette isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  7. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; emsley isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  8. ^ Silva, Robert J. (2006). "Fermium, Mendelevium, Nobelium and Lawrencium". Morss, L. R.; Edelstein, N. M.; Fuger, J. (Ed.). The Chemistry of the Actinide and Transactinide Elements (İngilizce) (3. bas.). Dordrecht: Springer Science+Business Media. ISBN 978-1-4020-3555-5. 
  9. ^ Marcillac, Pierre de; Noël Coron; Gérard Dambier; Jacques Leblanc; Jean-Pierre Moalic (Nisan 2003). "Experimental detection of α-particles from the radioactive decay of natural bismuth". Nature (İngilizce). 422 (6934): 876-878. Bibcode:2003Natur.422..876D. doi:10.1038/nature01541. PMID 12712201. 
  10. ^ Hoffman, D. C.; Lawrence, F. O.; Mewherter, J. L.; Rourke, F. M. (1971). "Detection of Plutonium-244 in Nature". Nature (İngilizce). 234 (5325): 132-134. Bibcode:1971Natur.234..132H. doi:10.1038/234132a0. 
  11. ^ Lachner, J. (2012). "Attempt to detect primordial 244Pu on Earth". Physical Review C. 85 (1): 015801. Bibcode:2012PhRvC..85a5801L. doi:10.1103/PhysRevC.85.015801. 
  12. ^ a b Connelly, N. G.; Damhus, T.; Hartshorn, R. M.; Hutton, A. T. (2005). Nomenclature of Inorganic Chemistry: IUPAC Recommendations 2005 (PDF). RSC Publishing. s. 51. ISBN 978-0-85404-438-2. 23 Kasım 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  13. ^ a b c Fluck, E. (1988). "New Notations in the Periodic Table" (PDF). Pure and Applied Chemistry (İngilizce). 60 (3): 431-436. doi:10.1351/pac198860030431. 25 Mart 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  14. ^ a b c Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Petrucci331 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  15. ^ Pfeiffer, Paul (1920). "Die Befruchtung der Chemie durch die Röntgenstrahlenphysik". Naturwissenschaften (Almanca). 8 (50): 984-991. Bibcode:1920NW......8..984P. doi:10.1007/BF02448807. 
  16. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; cartoon isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  17. ^ a b c Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Thyssen isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  18. ^ "The constitution of group 3 of the periodic table" (İngilizce). IUPAC. 2015. 5 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  19. ^ Scerri 2020, s. 17.
  20. ^ Şablon:Cite Merriam-Webster
  21. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Jensen2009 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  22. ^ a b c d Keeler, James; Wothers, Peter (2014). Chemical Structure and Reactivity (2. bas.). Oxford University Press. ss. 257-260. ISBN 978-0-19-9604135. 
  23. ^ a b Lemonick, Sam (2019). "The periodic table is an icon. But chemists still can't agree on how to arrange it". C&EN News. 28 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2020. 
  24. ^ Gray, s. 12
  25. ^ a b c d e Vlasov, L.; Trifonov, D. (1970). 107 Stories About Chemistry. Sobolev, D. tarafından çevrildi. Mir Publishers. ss. 23-27. ISBN 978-0-8285-5067-3. 
  26. ^ a b Rayner-Canham, Geoffrey (2020). The Periodic Table: Past, Present, Future (İngilizce). World Scientific. ss. 53-70, 85-102. ISBN 978-981-12-1850-7. 
  27. ^ Şablon:Clayden
  28. ^ Seaborg, G. (1945). "The chemical and radioactive properties of the heavy elements". Chemical & Engineering News (İngilizce). 23 (23). ss. 2190-2193. doi:10.1021/cen-v023n023.p2190. 
  29. ^ a b Kaesz, Herb; Atkins, Peter (2009). "A Central Position for Hydrogen in the Periodic Table". Chemistry International (İngilizce). 25 (6). s. 14. doi:10.1515/ci.2003.25.6.14. 
  30. ^ Kurushkin, Mikhail (2020). "Helium's placement in the Periodic Table from a crystal structure viewpoint" (İngilizce). Bibcode:2020IUCrJ...7..577K. PMC 7340260 $2. PMID 32695406. 
  31. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; PTSS isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  32. ^ Grochala, Wojciech (1 Kasım 2017). "On the position of helium and neon in the Periodic Table of Elements". Foundations of Chemistry. 20 (2018): 191-207. doi:10.1007/s10698-017-9302-7. 
  33. ^ Bent Weberg, Libby (18 Ocak 2019). ""The" periodic table". Chemical & Engineering News. 97 (3). 1 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi27 Mart 2020. 
  34. ^ Grandinetti, Felice (23 Nisan 2013). "Neon behind the signs". Nature Chemistry. 5 (2013): 438. Bibcode:2013NatCh...5..438G. doi:10.1038/nchem.1631. PMID 23609097. 
  35. ^ Thyssen, Pieter; Ceulemans, Arnout (2017). Shattered Symmetry: Group Theory from the Eightfold Way to the Periodic Table (İngilizce). Oxford University Press. ss. 336, 360-381. ISBN 978-0-19-061139-2. 
  36. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Jensen1982 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  37. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; wulfsberg53 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  38. ^ Wurzer, Ferdinand (1817). "Auszug eines Briefes vom Hofrath Wurzer, Prof. der Chemie zu Marburg". Annalen der Physik dil=en. 56 (7). ss. 331-334. Bibcode:1817AnP....56..331.. doi:10.1002/andp.18170560709. 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi5 Nisan 2025. 
  39. ^ Döbereiner, J. W. (1829). "Versuch zu einer Gruppirung der elementaren Stoffe nach ihrer Analogie". Annalen der Physik und Chemie. 2. seri (Almanca). 15 (2). ss. 301-307. Bibcode:1829AnP....91..301D. doi:10.1002/andp.18290910217. 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  40. ^ Horvitz, L. (2002). Eureka!: Scientific Breakthroughs That Changed The World (İngilizce). New York: John Wiley. s. 43. Bibcode:2001esbt.book.....H. ISBN 978-0-471-23341-1. OCLC 50766822. 
  41. ^ Scerri 2020, s. 47.
  42. ^ Ball, Philip (2002). The Ingredients: A Guided Tour of the Elements (İngilizce). Oxford: Oxford University Press. s. 100. ISBN 978-0-19-284100-1. 
  43. ^ a b  Chisholm, Hugh, (Ed.) (1911). "Newlands, John Alexander Reina". Encyclopædia Britannica. 19 (11. bas.). Cambridge University Press. s. 515. 
  44. ^ a b c Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; jensenlaw isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  45. ^ Meyer, Julius Lothar (1864). Die modernen Theorien der Chemie (Almanca). Breslau: Maruschke & Berendt. s. 137. 2 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2025. 
  46. ^ Scerri 2020, ss. 106-108.
  47. ^ a b Scerri 2020, ss. 117-123.
  48. ^ Mendeleyev, Dmitri (1871). "The natural system of elements and its application to the indication of the properties of undiscovered elements". Journal of the Russian Chemical Society (Rusça). 3: 25-56. 
  49. ^ Scerri 2020, s. 149.
  50. ^ Scerri 2020, ss. 151-152.
  51. ^ a b c Marshall, J. L.; Marshall, V. R. (2010). "Rediscovery of the Elements: Moseley and Atomic Numbers" (PDF). The Hexagon (İngilizce). Alpha Chi Sigma. 101 (3): 42-47. 16 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi15 Ağustos 2021. 
  52. ^ a b Van den Broek, Antonius (1913). "Die Radioelemente, das periodische System und die Konstitution der Atome". Physikalische Zeitschrift (Almanca). 14: 32-41. 
  53. ^ Scerri 2020, s. 185.
  54. ^ Egdell, Russell G.; Bruton, Elizabeth (2020). "Henry Moseley, X-ray spectroscopy and the periodic table". Philosophical Transactions of the Royal Society A: Mathematical, Physical and Engineering Sciences (İngilizce). 378 (2180). doi:10.1002/chem.202004775. PMID 32811359. 
  55. ^ Hisamatsu, Yoji; Egashira, Kazuhiro; Maeno, Yoshiteru (2022). "Ogawa's nipponium and its re-assignment to rhenium". Foundations of Chemistry (İngilizce). 24: 15-57. doi:10.1007/s10698-021-09410-x. 
  56. ^ Kragh, Helge (2012). "Lars Vegard, Atomic Structure, and the Periodic System" (PDF). Bulletin for the History of Chemistry (İngilizce). 37 (1): 42-49. 18 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF)13 Mayıs 2025. 
  57. ^ Scerri 2020, ss. 208-218.
  58. ^ Kossel, Walther (1916). "Über Molekülbildung als Frage des Atombaus". Annalen der Physik (İngilizce). 354 (3): 229-362. doi:10.1002/andp.19163540302. 
  59. ^ Langmuir, Irving (Haziran 1919). "The Arrangement of Electrons in Atoms and Molecules". Journal of the American Chemical Society (İngilizce). 41 (6): 868-934. Bibcode:1919JAChS..41..868L. doi:10.1021/ja02227a002. ISSN 0002-7863. 
  60. ^ Bury, Charles R. (Temmuz 1921). "Langmuir's Theory of the Arrangement of Electrons in Atoms and Molecules". Journal of the American Chemical Society (İngilizce). 43 (7): 1602-1609. Bibcode:1921JAChS..43.1602B. doi:10.1021/ja01440a023. ISSN 0002-7863. 
  61. ^ Jensen, William B. (2003). "The Place of Zinc, Cadmium, and Mercury in the Periodic Table". Journal of Chemical Education. 80 (8): 952-961. Bibcode:2003JChEd..80..952J. doi:10.1021/ed080p952. 
  62. ^ Coster, D.; Hevesy, G. (1923). "On the Missing Element of Atomic Number 72". Nature. 111 (2777): 79. Bibcode:1923Natur.111...79C. doi:10.1038/111079a0. 
  63. ^ Fernelius, W. C. (1982). "Hafnium". Journal of Chemical Education. 59 (3): 242. Bibcode:1982JChEd..59..242F. doi:10.1021/ed059p242. 
  64. ^ Burdette, Shawn C.; Thornton, Brett F. (2018). "Hafnium the lutécium I used to be". Nature Chemistry. 10 (10): 1074. Bibcode:2018NatCh..10.1074B. doi:10.1038/s41557-018-0140-6. PMID 30237529. 
  65. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; 7elements isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  66. ^ Scerri 2020, ss. 218-223.
  67. ^ Jensen, William B. (2007). "The Origin of the s, p, d, f Orbital Labels". Journal of Chemical Education (İngilizce). 84 (5): 757-758. Bibcode:2007JChEd..84..757J. doi:10.1021/ed084p757. 
  68. ^ Goudsmit, S. A.; Richards, Paul I. (1964). "The Order of Electron Shells in Ionized Atoms". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America (İngilizce). 51 (4): 664-671 (s. 906'daki düzeltmeyle birlikte). Bibcode:1964PNAS...51..664G. doi:10.1073/pnas.51.4.664. PMC 300183 $2. PMID 16591167. 
  69. ^ Karapetoff, Vladimir (1930). "A chart of consecutive sets of electronic orbits within atoms of chemical elements". Journal of the Franklin Institute (İngilizce). 210 (5): 609-624. doi:10.1016/S0016-0032(30)91131-3. 
  70. ^ Ostrovsky, Valentin N. (2003). "Physical Explanation of the Periodic Table". Annals of the New York Academy of Sciences (İngilizce). 988 (1): 182-192. Bibcode:2003NYASA.988..182O. doi:10.1111/j.1749-6632.2003.tb06097.x. PMID 12796101. 
  71. ^ Kleçkovski, Vsevolod (1962). "Justification of the Rule for Successive Filling of (n+l) Groups". Journal of Experimental and Theoretical Physics (İngilizce). 14 (2): 334. 9 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi23 Mayıs 2025. 
  72. ^ Demkov, Yury N.; Ostrovsky, Valentin N. (1972). "n+l Filling Rule in the Periodic System and Focusing Potentials". Journal of Experimental and Theoretical Physics (İngilizce). 35 (1): 66-69. Bibcode:1972JETP...35...66D. 3 Haziran 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi23 Mayıs 2025. 
  73. ^ Scerri 2020, ss. 313-321.
  74. ^ Scerri 2020, ss. 322-340.
  75. ^ Scerri 2020, ss. 354-356.
  76. ^ Seaborg, Glenn T. (1997). "Source of the Actinide Concept" (PDF) (İngilizce). Los Alamos National Laboratory. 15 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Mart 2021. 
  77. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Scerri354 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  78. ^ Scerri 2020, ss. 356-359.
  79. ^ Öhrström, Lars; Holden, Norman E. (2016). "The Three-letter Element Symbols". Chemistry International (İngilizce). 38 (2): 4-8. doi:10.1515/ci-2016-0204. 
  80. ^ Wapstra, A. H. (1991). "Criteria that must be satisfied for the discovery of a new chemical element to be recognized". Pure and Applied Chemistry (İngilizce). 63 (6): 879-886. doi:10.1351/pac199163060879. 
  81. ^ "Names and symbols of transfermium elements (IUPAC Recommendations 1997)". Pure and Applied Chemistry (İngilizce). 69 (12): 2471-2474. 1997. doi:10.1351/pac199769122471. 
  82. ^ Hofmann, Sigurd (2019). "Criteria for New Element Discovery". Chemistry International (İngilizce). 41 (1): 10-15. doi:10.1515/ci-2019-0103. 
  83. ^ Scerri, E. (2012). "Mendeleev's Periodic Table Is Finally Completed and What To Do about Group 3?". Chemistry International (İngilizce). 34 (4). doi:10.1515/ci.2012.34.4.28. 5 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  84. ^ Scerri 2020, ss. 356-363.
  85. ^ Chapman, Kit (30 Kasım 2016). "What it takes to make a new element". Chemistry World (İngilizce). Royal Society of Chemistry. 28 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi6 Haziran 2025. 
  86. ^ Bagnall, K. W. (1967). "Recent advances in actinide and lanthanide chemistry". Fields, P. R.; Moeller, T. (Ed.). Advances in chemistry, Lanthanide/Actinide chemistry. Advances in Chemistry (71 bas.). American Chemical Society. ss. 1-12. doi:10.1021/ba-1967-0071. ISBN 978-0-8412-0072-2. ISSN 0065-2393. 
  87. ^ Day, M. C., Jr.; Selbin, J. (1969). Theoretical inorganic chemistry (2 bas.). New York: Nostrand-Rienhold Book Corporation. s. 103. ISBN 978-0-7637-7833-0. 
  88. ^ Holman, J.; Hill, G. C. (2000). Chemistry in context (5 bas.). Walton-on-Thames: Nelson Thornes. s. 40. ISBN 978-0-17-448276-5. 
  89. ^ Stoker, S. H. (2007). General, organic, and biological chemistry. New York: Houghton Mifflin. s. 68. ISBN 978-0-618-73063-6. OCLC 52445586. 
  90. ^ Jones, C. (2002). d- and f-block chemistry. New York: J. Wiley & Sons. s. 2. ISBN 978-0-471-22476-1. OCLC 300468713. 
  91. ^ a b Greenwood & Earnshaw, s. 27

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]