Len
Len zwyczajny | |||||
Systematyka[1][2] | |||||
Domena | eukarionty | ||||
---|---|---|---|---|---|
Królestwo | rośliny | ||||
Podkrólestwo | |||||
Nadgromada | |||||
Gromada | |||||
Podgromada | |||||
Nadklasa | okrytonasienne | ||||
Klasa | Magnoliopsida | ||||
Nadrząd | |||||
Rząd | malpigiowce | ||||
Rodzina | lnowate | ||||
Rodzaj | len | ||||
Nazwa systematyczna | |||||
Linum L. Sp. Pl. 277. 1 Mai 1753[3] | |||||
Typ nomenklatoryczny | |||||
L. usitatissimum L.[3] | |||||
| |||||
| |||||
|
Len (Linum L.) – rodzaj roślin z rodziny lnowatych (Linaceae). Obejmuje ok. 180[5][6]–213[4] gatunków. Występują one na różnych kontynentach w strefie klimatu umiarkowanego i w strefie subtropikalnej, z największym zróżnicowaniem w rejonie Morza Śródziemnego. Przedstawiciele rodzaju spotykani są zwykle w suchych, nasłonecznionych siedliskach w miejscach kamienistych, na klifach, w ciepłolubnych zaroślach[7]. Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od łacińskiej nazwy lnu – lin[6]. W Polsce na stanowiskach naturalnych lub zdziczałych spotykanych jest 6 gatunków[8]. W uprawie jest kilka kolejnych, spośród których największe znaczenie ma len zwyczajny, uprawiany jako roślina włóknodajna. Z kilku gatunków ozdobnych największe znaczenie ma północnoafrykański len wielkokwiatowy[7].
Rozmieszczenie geograficzne
Zasięg rodzaju obejmuje wszystkie kontynenty z wyjątkiem Antarktydy. Gatunków tych brak jednak na Grenlandii, na rozległych obszarach w strefie równikowej (lny rosną tam tylko w górach). Rodzaj jest z kolei najbardziej zróżnicowany w basenie Morza Śródziemnego[5]. W Europie rośnie 36 gatunków, głównie w jej południowej części[9]. W Ameryce Północnej 37[6].
W Polsce rosną cztery gatunki rodzime, dwa introdukowane i zdziczałe[8].
- Gatunki flory Polski[8]
- len austriacki Linum austriacum L. – antropofit zadomowiony
- len karpacki Linum extraaxillare Kit.
- len przeczyszczający Linum catharticum L.
- len trwały Linum perenne L. – antropofit zadomowiony
- len włochaty Linum hirsutum L.
- len złocisty Linum flavum L.
Morfologia
- Łodyga
- Rośliny jednoroczne, byliny i rzadko półkrzewy drewniejące u nasady, osiągające do 0,6 m wysokości. Łodygi zwykle wyprostowane, z grubą korą pierwotną, nagie, rzadko owłosione[7][5].
- Liście
- Skrętoległe lub naprzeciwległe. Pojedyncze, zwykle lancetowate, z wyraźną żyłką centralną[7]. Zwykle całobrzegie, rzadko ząbkowane lub z gruczołowatymi włoskami na brzegu[5].
- Kwiaty
- Obupłciowe, nierzadko okazałe (do 4 cm średnicy), ale krótkotrwałe (zwykle jednodniowe lub szybciej opadające). Rozwijają się na szczytach rozgałęzionych pędów. Działek kielicha jest 5, zwykle wolnych, czasem zrosłych u nasady. Płatków także jest 5 i są one wolne, barwy niebieskiej, żółtej, czerwonej, różowej lub białej. Pręcików jest 5, z nitkami u nasady poszerzonymi i nieco złączonymi, z przemiennie do nich wyrastającymi prątniczkami[7]. Zalążnia z 5 nitkowatymi szyjkami, zwieńczonymi główkowatymi znamionami, pięciokomorowa, ale z fałszywymi przegrodami dodatkowo dzielącymi komory. W każdej komorze dwa zalążki[5].
- Owoce
- Torebki podzielone na dziesięć komór. Nasiona spłaszczone, czarne lub brązowe. Silnie śluzowacieją w kontakcie z wodą[7].
Systematyka
- Pozycja systematyczna
Jeden z 8 rodzajów podrodziny Linoideae w obrębie rodziny lnowate (Linaceae)[10]. W tradycyjnym ujęciu rodzaj nie jest taksonem monofiletycznym – dzieli się na dwa klady, z których jedną tworzą dwie sekcje o niebieskich kwiatach – sect. Linum i Dasylinum, a drugą pozostałe sekcje o kwiatach żółtych – Cathartolinum, Linopsis i Syllinum oraz zagnieżdżone w tej grupie cztery inne tradycyjnie wyróżniane rodzaje: Hesperolinon, Sclerolinon, Clioccoca i Radiola[11][12][13]. Postuluje się włączenie tych rodzajów do Linum[13], aczkolwiek w bazach taksonomicznych zachowują wciąż jeszcze odrębność[14].
- Wykaz gatunków[4]
- Linum acuticarpum C.M.Rogers
- Linum adenophyllum A.Gray
- Linum adustum E.Mey. ex Planch.
- Linum aethiopicum Thunb.
- Linum africanum L.
- Linum aksehirense Tugay & Ulukuş
- Linum alatum (Small) H.J.P.Winkl.
- Linum album Kotschy ex Boiss.
- Linum allredii Sivinski & M.O.Howard
- Linum alpinum Jacq.
- Linum altaicum Ledeb. ex Juz. – len ałtajski
- Linum amurense Alef.
- Linum anglicum Mill.
- Linum appressum Caball.
- Linum arboreum L.
- Linum arenicola (Small) H.J.P.Winkl.
- Linum aretioides Boiss.
- Linum aristatum Engelm.
- Linum aroanium Boiss. & Orph.
- Linum australe A.Heller
- Linum austriacum L. – len austriacki
- Linum ayliniae Yılmaz
- Linum bahamense Northr.
- Linum baicalense Juz.
- Linum basarabicum (Săvul. & Rayss) Klokov ex Juz.
- Linum berlandieri Hook.
- Linum betsiliense Baker
- Linum bicarpellatum Sharsm.
- Linum bienne Mill. – len dwuletni
- Linum boissieri Asch. & Sint. ex Boiss.
- Linum brachypetalum O.Schwartz
- Linum brevifolium A.St.-Hil. & Naudin
- Linum brevistylum C.M.Rogers
- Linum breweri A.Gray
- Linum burkartii Mildner
- Linum caespitosum Sm.
- Linum californicum Benth.
- Linum campanulatum L. – len dzwonkowaty
- Linum capitatum Kit. ex Schult. – len główkowaty
- Linum cariense Boiss.
- Linum carneum A.St.-Hil.
- Linum carnosulum Boiss.
- Linum carratracense (Rivas Goday & Rivas Mart.) Mart.Labarga & Muñoz Garm.
- Linum carteri Small
- Linum catharticum L. – len przeczyszczający
- Linum chaborasicum Mouterde
- Linum chamissonis Schiede
- Linum ciliatum Hayek
- Linum clevelandii Greene
- Linum compactum A.Nelson
- Linum comptonii C.M.Rogers
- Linum congestum A.Gray
- Linum corymbiferum Desf.
- Linum corymbulosum Rchb.
- Linum cratericola Eliasson
- Linum cremnophilum I.M.Johnst.
- Linum cruciatum Planch.
- Linum cubense Bisse
- Linum czernjajevii Klokov
- Linum decumbens Desf.
- Linum densiflorum P.H.Davis
- Linum digynum A.Gray
- Linum doerfleri Rech.f.
- Linum dolomiticum Borbás – len dolomicki
- Linum drymarioides Curran
- Linum elegans Spruner ex Boiss.
- Linum elongatum H.J.P.Winkl.
- Linum emirnense Bojer
- Linum empetrifolium (Boiss.) P.H.Davis
- Linum erigeroides A.St.-Hil.
- Linum ertugrulii Tugay, Bağcı & Uysal
- Linum esterhuyseniae C.M.Rogers
- Linum euboeum Bornm.
- Linum extraaxillare Kit. – len karpacki
- Linum filiforme Urb.
- Linum flagellare (Small) H.J.P.Winkl.
- Linum flavum L. – len złocisty
- Linum floridanum (Planch.) Trel.
- Linum flos-carmini Ruiz-Martin, Mart.Labarga, Jim.Mejías & Pérez-Barr.
- Linum gaditanum Mart.Labarga & Muñoz Garm.
- Linum goulimyi Rech.f.
- Linum gracile Sm. ex Planch.
- Linum grandiflorum Desf. – len wielkokwiatowy
- Linum guatemalense Benth.
- Linum gyaricum Vierh.
- Linum gypsogenium G.L.Nesom
- Linum harlingii Eliasson
- Linum harperi Small
- Linum hellenicum Iatroú
- Linum heterosepalum Regel
- Linum heterostylum C.M.Rogers
- Linum hirsutum L. – len włochaty
- Linum hologynum Rchb.
- Linum hudsonioides Planch.
- Linum hypericifolium Salisb.
- Linum imbricatum (Raf.) B.D.Jacks.
- Linum intercursum E.P.Bicknell
- Linum iranicum Hausskn. ex Bornm.
- Linum jimenezii Pau
- Linum katiae Peruzzi
- Linum kaynakiae Yılmaz
- Linum keniense T.C.E.Fr.
- Linum khorassanicum Joharchi & Behrooz.
- Linum kingii S.Watson
- Linum komarovii Juz.
- Linum kurdicum (P.H.Davis) Naum.-Svetl.
- Linum lasiocarpum Rose
- Linum leonii F.W.Schultz
- Linum leucanthum Boiss. & Spruner
- Linum lewisii Pursh
- Linum littorale A.St.-Hil.
- Linum longipes Rose
- Linum lundellii C.M.Rogers
- Linum macraei Benth.
- Linum macrocarpum C.M.Rogers
- Linum macrorhizum Juz.
- Linum marginale A.Cunn.
- Linum marianorum (Rivas Goday & Bellot) Mart.Labarga & Muñoz Garm.
- Linum maritimum L.
- Linum marojejyense (Humbert) C.M.Rogers
- Linum mauritanicum Pomel
- Linum mcvaughii C.M.Rogers
- Linum medium (Planch.) Britton
- Linum meletonis Hand.-Mazz.
- Linum mexicanum Kunth
- Linum micranthum A.Gray
- Linum modestum C.M.Rogers
- Linum monogynum G.Forst.
- Linum mucronatum Bertol.
- Linum mysorense B.Heyne ex Benth.
- Linum narbonense L. – len narboński
- Linum nelsonii Rose
- Linum neomexicanum Greene
- Linum nervosum Waldst. & Kit. – len żyłkowany
- Linum nodiflorum L.
- Linum numidicum Murb.
- Linum obtusatum (Boiss.) Stapf
- Linum olgae Juz.
- Linum oligophyllum Willd. ex Schult.
- Linum olympicum Boiss.
- Linum orizabae Planch.
- Linum pallasianum Schult.
- Linum pallescens Bunge
- Linum pamphylicum (Boiss.) Podp.
- Linum perenne L. – len trwały
- Linum persicum Boiss.
- Linum peyronii Post
- Linum phitosianum Christod. & Iatroú
- Linum platyphyllum (P.H.Davis) Yıld.
- Linum polygaloides Planch.
- Linum pratense (Norton) Small
- Linum pringlei S.Watson
- Linum prostratum Dombey ex Lam.
- Linum puberulum (Engelm.) A.Heller
- Linum pubescens Banks & Sol.
- Linum punctatum C.Presl
- Linum pungens Planch.
- Linum quadrifolium L.
- Linum ramosissimum Gay
- Linum rigidum Pursh
- Linum rupestre Engelm. ex A.Gray
- Linum rzedowskii Arreguín
- Linum salsoloides Lam. – len solankowaty
- Linum scabrellum Planch.
- Linum schiedeanum Schltdl. & Cham.
- Linum scoparium Griseb.
- Linum selaginoides Lam.
- Linum seljukorum P.H.Davis
- Linum setaceum Brot.
- Linum silpii Gomb.
- Linum smallii (C.M.Rogers) K.Bradley & Weakley
- Linum smithii Mildner
- Linum spergulinum A.Gray
- Linum squamulosum Rudolphi ex Willd.
- Linum squarrosum Munby
- Linum stelleroides Planch.
- Linum stocksianum Boiss.
- Linum striatum Walter
- Linum strictum L.
- Linum subbiflorum Juz.
- Linum subteres (Trel.) H.J.P.Winkl.
- Linum suffruticosum L. – len krzewiasty
- Linum sulcatum Riddell
- Linum tauricum Willd.
- Linum tegedense (C.Vicioso ex Pau) Mart.Labarga & Muñoz Garm.
- Linum tenellum Schltdl. & Cham.
- Linum tenue Desf.
- Linum tenuifolium L. – len wąskolistny
- Linum thesioides Bartl.
- Linum thracicum Degen
- Linum thunbergii Eckl. & Zeyh.
- Linum tmoleum Boiss.
- Linum toxicum Boiss.
- Linum triflorum P.H.Davis
- Linum trigynum L.
- Linum turcomanicum Juz.
- Linum ucranicum (Griseb. ex Planch.) Czern.
- Linum unguiculatum P.H.Davis
- Linum uninerve (Rochel) Jáv.
- Linum usitatissimum L. – len zwyczajny
- Linum vanense Azn.
- Linum velutinum Steud. ex Planch.
- Linum vernale Wooton
- Linum verruciferum Azn.
- Linum villarianum Pau
- Linum villosum C.M.Rogers
- Linum violascens Bunge
- Linum virginianum L.
- Linum virgultorum Boiss. & Heldr. ex Planch.
- Linum viscosum L. – len lepki
- Linum volkensii Engl.
- Linum vuralianum Yılmaz & Kaynak
- Linum westii C.M.Rogers
Zastosowanie
Gatunkiem lnu o największym znaczeniu praktycznym jest len zwyczajny (Linum usitatissimum) – roślina włóknodajna i oleista pochodząca z Bliskiego Wschodu, stara roślina użytkowa uprawiana od kilku tysięcy lat, dostarczająca m.in. włókna (które mimo konkurencji tworzyw sztucznych nadal jest bardzo cenione), makuchów na paszę. Nasiona (siemię lniane) używane są w lecznictwie.
- Roślina włóknista: Ze środkowej części łodygi pozyskuje się włókno długie, do produkcji wysokiej jakości przędz czesankowych, osnowowych i dalej tkanin. Z części wierzchołkowej i korzeniowej pozyskuje się włókno krótkie, do produkcji przędz zgrzebnych wątkowych.
- Roślina oleista: Dostarcza oleju jadalnego i przemysłowego. Nasiona lnu zawierają do 35% oleju, poza tym 20% białka, enzymy i glikozydy kwasów: oleinowego, linolowego i stearynowego[15].
- Roślina lecznicza: Olej lniany Oleum Lini ma ochronne działanie powlekające śluzówki układu pokarmowego. Jest stosowany wewnętrznie przy nieżytach żołądka i nieżytach jelit, a także przy nieżytach pęcherza moczowego i dróg moczowych. Zewnętrznie używa się go przy stanach zapalnych skóry, owrzodzeniach, wypryskach[15].
- Roślina ozdobna: sadzona jest na rabatach, w ogrodach skalnych, w runie parkowym oraz w grupach naturalistycznych.
Jako rośliny lecznicze wykorzystywane są także: len przeczyszczający Linum catharticum, L. lewisii, ten drugi jest także rośliną włóknodajną. Liczne gatunki uprawiane są jako ozdobne, zwłaszcza: len złocisty Linum flavum (kwiaty żółte), len wielkokwiatowy Linum grandiflorum (kwiaty czerwone), len trwały Linum perenne i len narboński Linum narbonense (kwiaty niebieskie)[9].
- len ałtajski Linum altaicum Ledeb. ex Juz.
- len wąskolistny, len cienkolistny Linum tenuifolium L.
- len dolomicki Linum dolomiticum Borbás
- len dwuletni Linum bienne Mill.
- len dzwonkowaty Linum campanulatum L.
- len główkowaty Linum capitatum Kit. ex Schult.
- len krzewiasty Linum suffruticosum L.
- len lepki Linum viscosum L.
- len narboński Linum narbonense L.
- len solankowaty Linum salsoloides Lam.
- len wielkokwiatowy Linum grandiflorum Desf.
- len zwyczajny Linum usitatissimum L.
- len żyłkowany Linum nervosum Waldst. & Kit.
Zobacz też
Zobacz w Wikiźródłach polski przekład baśni Hansa Christina Andersena "Len" |
Zobacz galerię związaną z tematem: Len (roślina) |
Przypisy
- ↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-22] (ang.).
- ↑ a b Linum. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2014-02-20].
- ↑ a b c Linum L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-10-13].
- ↑ a b c d e Linum. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2014-02-20].
- ↑ a b c Linum Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-10-13].
- ↑ a b c d e f Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2011, s. 119. ISBN 0-333-74890-5.
- ↑ a b c ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 109-110, ISBN 978-83-62975-45-7 .
- ↑ a b David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 531, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
- ↑ Family: Linaceae. USDA, ARS, National Genetic Resources Program. Germplasm Resources Information Network – (GRIN). [dostęp 2022-10-13]. (ang.).
- ↑ JoshuaJ. McDill JoshuaJ., MiriamM. Repplinger MiriamM., Beryl B.B.B. Simpson Beryl B.B.B., The Phylogeny of Linum and Linaceae Subfamily Linoideae, with Implications for Their Systematics, Biogeography, and Evolution of Heterostyly, „Systematic Botany”, 34 (2), 2009, s. 386-405, DOI: 10.1600/036364409788606244 .
- ↑ JOSHUA R.J.R. McDILL JOSHUA R.J.R., BERYL B.B.B. SIMPSON BERYL B.B.B., Molecular phylogenetics of Linaceae with complete generic sampling and data from two plastid genes, „Botanical Journal of the Linnean Society”, 165 (1), 2011, s. 64–83, DOI: 10.1111/j.1095-8339.2010.01096.x .
- ↑ a b AlejandraA. Villalvazo-Hernánde AlejandraA., MireyaM. Burgos-Hernández MireyaM., DoloresD. González DoloresD., Phylogenetic Analysis and Flower Color Evolution of the Subfamily Linoideae (Linaceae), „Plants”, 11 (12), 2022, s. 1579, DOI: 10.3390/plants11121579 .
- ↑ Radiola Hill. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2023-01-01].
- ↑ a b Jindřich Krejča, Jan Macků: Atlas roślin leczniczych. Warszawa: Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 1989. ISBN 83-04-03281-3.
- ↑ Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.
- ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina Botanica, 2008, s. 117. ISBN 978-83-925110-5-2.
- p
- d
- e
- p
- d
- e
A06AA – Leki zmiękczające masy kałowe |
|
---|---|
A06AB – Kontaktowe leki przeczyszczające |
|
A06AC – Leki zwiększające objętość mas kałowych |
|
A06AD – Leki przeczyszczające działające osmotycznie |
|
A06AG – Wlewki doodbytnicze | |
A06AH – Antagonisty opioidowe o wybiórczym działaniu obwodowym |
|
A06AX – Inne leki przeczyszczające |
|
- J9U: 987007532164505171
- Britannica: plant/Linum
- БРЭ: 2138952
- SNL: lin_-_planteslekt