Lelów

Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Lelów

Zobacz też: Lelów w innych znaczeniach tego słowa.

Lelów

wieś
Rynek w Lelowie
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	częstochowski
Gmina	Lelów
Liczba ludności (2022)	1116[2]
Strefa numeracyjna	34
Kod pocztowy	42-235[3]
Tablice rejestracyjne	SCZ
SIMC	0137408
Położenie na mapie gminy Lelów Lelów
Położenie na mapie Polski Lelów
Położenie na mapie województwa śląskiego Lelów
Położenie na mapie powiatu częstochowskiego Lelów
50°41′00″N 19°37′38″E/50,683333 19,627222[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa

Lelów (jid. לעלאוו, hebr. ללוב) – wieś w Polsce położona w województwie śląskim, w powiecie częstochowskim, siedziba gminy wiejskiej Lelów. Dawniej miasto; uzyskał lokację miejską w 1354 roku, zdegradowany w 1869 roku^[4]. Był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego^[5]. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie częstochowskim. Pomimo administracyjnej przynależności do województwa śląskiego od 1999 roku, Lelów stanowi integralną część Małopolski i znajduje się w jej północno-zachodniej części^[6].

Lelów leży na Progu Lelowskim Wyżyny Przedborskiej, nad rzeką Białką, ok. 35 km na wschód od Częstochowy.

Liczba mieszkańców w 2018 roku wynosiła około 4872.^{[potrzebny przypis]}

Historia

• 1193 – pierwsze wzmianki w dokumencie wydanym przez papieża Celestyna III o osadzie Lelów „thabernae Lelov”, która istniała na terenie obecnej wsi Staromieście^[7]
• 1246 – Konrad I mazowiecki, jego syn Kazimierz i Mieszko Opolski budują gród („edificant castrum”) nad Białką
• 1250 – Kolejna wzmianka o miejscowości w łacińskim dokumencie z 1250 roku wydanym przez papieża Innocentego IV w Lyonie gdzie wieś zanotowana została jako „Lelov”^[8].
• 1261 – książę Kazimierz kujawski odbudował gród po zniszczeniach
• 1304 – wracający z wygnania na Węgrzech książę kujawski Władysław Łokietek po walkach z Czechami zajął Lelów
• 1307 – wzmianka o kasztelanii lelowskiej^[7]
• 1325–1334 – przeniesienie siedziby dekanatu z Irządz do Lelowa
• 1314 – Lelów uzyskuje prawa miejskie^[7]
• 1341 22 września – pobyt na zamku króla Kazimierza Wielkiego
• 1343 18 października – pobyt na zamku króla Kazimierza Wielkiego
• 1345 24 czerwca – pobyt na zamku króla Kazimierza Wielkiego
• 1345 lipiec – pod miastem doszło do bitwy między wojskami polskimi i czeskimi w czasie wojny polsko-czeskiej 1345–1348
• 1357 2 stycznia – pobyt na zamku króla Kazimierza Wielkiego
• 1365 24 sierpnia – pobyt na zamku króla Kazimierza Wielkiego
• 1366 9 lipca – pobyt na zamku króla Kazimierza Wielkiego
• 1366 – Kazimierz Wielki uwolnił mieszczan od myt i ceł w Królestwie Polskim
• 1370 przed – budowa/rozbudowa zamku obronnego
• 1370 – budowa klasztoru franciszkanów
• XIV – XVII wiek – Lelów był siedzibą powiatu w województwie krakowskim, w tym też okresie zbierał się w nim sąd ziemski dla okolicznej szlachty^[9]
• 1394 – pobyt na zamku króla Władysława Jagiełły
• 1410 – prace budowlane na zamku w Lelowie z powodu wojny z zakonem krzyżackim
• 1418 – pobyt na zamku króla Władysława Jagiełły
• 1418 – sąd nadworny w Lelowie (in curia regis Lelowie) w składzie: Paweł z Bogumiłowic sędzia ziemski krakowski, Piotr Szafraniec (zm. 1437) podkomorzy krakowski, Zbigniew z Brzezia marszałek Królestwa Polskiego, Zaklika z Korzkwi, wojewoda sandomierski Jan ze Zdakowa i kasztelan Stanisław Gamrat oczyścił z nagany Macieja z Wielopola herbu Pilawa
• 1425 – król Władysław Jagiełło przebywał na zamku
• 1494 – nakładem mieszczan została naprawiona brama zamkowa
• 1547 – w związku z pożarem król Zygmunt I Stary zwolnił miasto na 20 lat z podatków
• XVII wiek – utrata znaczenia miasta w wyniku pożarów i zniszczeń wojennych
• 1662 – Sejm wydał uchwałę na temat zamku w Lelowie
• 1766 – przywrócono funkcjonowanie kancelarii ziemskiej
• 1789 – rozbiórka Bramy Nakielskiej
• 1795 – III rozbiór Rzeczypospolitej. Miasto przestało być stolicą powiatu na korzyść Włoszczowy
• 1819 – kasata klasztoru franciszkanów
• 1827 – w Lelowie było 128 domów i 785 mieszkańców^[10]
• 1869 – utrata praw miejskich
• 1870 – zakończenie wyburzania murów miejskich
• 1870 – klasztor franciszkanów został rozebrany
• 4 września 1939 – wkroczenie Niemców^[11], rozstrzelanie przez Wehrmacht 16 mieszkańców w odwecie za porażkę pod wsią w walce z wojskiem polskim, spalenie kościoła parafialnego z XIV wieku, zburzenie synagogi, początki prześladowań ludności żydowskiej.

Miejscowość jest siedzibą parafii rzymskokatolickiej pw. św. Marcina, należącej do dekanatu lelowskiego, diecezji kieleckiej.

Zabytki

• kościół parafialny pw. św. Marcina z XIV/XV w. Przebudowany w 1638 roku
  • wewnątrz ocalały z pożaru we wrześniu 1939 roku krzyż
  • Kaplica Matki Boskiej Pocieszenia
• Ohel cadyka Dawida Bidermana, do którego corocznie na przełomie stycznia i lutego pielgrzymują chasydzi z całego świata
• Rynek (z każdego rogu odchodzą 2 ulice)
• Cmentarz katolicki, nr rej.: 398/86 z 17.06.1986 (obecnie nr rej. A/1264/23^[12])

niezachowane:

• Zamek w Lelowie – zbudowany w stylu gotyckim przez króla Kazimierza Wielkiego na planie prostokąta w miejscu wcześniejszego grodu. Został rozebrany w latach 1804–1805. Obecnie w tym miejscu znajduje się cmentarz
• Kościół i klasztor Franciszkanów z 1357 roku – rozebrany w 1825 r.
• Brama Nakielska – zbudowana w XIV wieku przez króla Kazimierza Wielkiego. Wyburzono ją w 1789 roku. Miała długość 18,5 m^[13]
• Brama Krakowska
• Brama Częstochowska w pobliżu klasztoru franciszkanów
• Mury obronne z łamanego kamienia zbudowane pomiędzy rokiem 1333–1370. Ich długość wynosiła około 1000 metrów. Rozebrane w latach 1848–1870^[14].

Atrakcje turystyczne

• Zalew na rzece Białce

Integralne części wsi

Komunikacja

Droga krajowa nr 46 (Kudowa – Jędrzejów), droga wojewódzka nr (Koniecpol – Kraków), droga wojewódzka nr (Staromieście – Brusiek), niegdyś część drogi wojewódzkiej (Staromieście – Lubliniec).

Osoby związane z Lelowem

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Lelowem.

Galeria

Przypisy

Bibliografia

• ColmarC. Grünhagen ColmarC., Regesten zur Schlesischen Geschichte, Breslau: Josef Max & KOMP., 1866  (niem.).
• Katalog zabytków sztuki w Polsce w Polsce, T. III, Zesz. 12. Województwo kieleckie, Powiat włoszczowski.
• Marian Nowak, Antoni Białowąs, 800 lat Lelowa, 1993.
• Jarosław Widawski, Miejskie mury obronne w państwie polskim do początku XV wieku, Warszawa 1973.
• Leszek Kajzer, Stanisław Kołodziejski, Jan Salm, Leksykon zamków w Polsce, Warszawa 2001.

Linki zewnętrzne

• Strona internetowa Gminy Lelów
• Lelów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 133 .
• Lelów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 216 .