Lipsko
Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Lipsko |
miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||
Kościół Świętej Trójcy w Lipsku | |||
| |||
Państwo | Polska | ||
---|---|---|---|
Województwo | |||
Powiat | lipski | ||
Gmina | Lipsko | ||
Data założenia | 1589 | ||
Prawa miejskie | 1613 | ||
Burmistrz | Jacek Lucjan Wielorański | ||
Powierzchnia | 15,7 km² | ||
Populacja (31.12.2018) • liczba ludności • gęstość |
| ||
Strefa numeracyjna | +48 48 | ||
Kod pocztowy | 27-300 | ||
Tablice rejestracyjne | WLI | ||
Położenie na mapie gminy Lipsko | |||
Położenie na mapie Polski | |||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego | |||
Położenie na mapie powiatu lipskiego | |||
51°09′30″N 21°38′57″E/51,158333 21,649167 | |||
TERC (TERYT) | 1409034 | ||
SIMC | 0973613 | ||
Urząd miejski ul. 1 Maja 227-300 Lipsko | |||
| |||
| |||
Strona internetowa | |||
BIP |
Lipsko – miasto w Polsce w woj. mazowieckim, w powiecie lipskim. Położone nad rzeką Krępianką, na Wzniesieniach Południowomazowieckich, historycznie i kulturowo leży w Małopolsce, w ziemi radomskiej[2].
Miejscowość jest siedzibą powiatu, miejsko-wiejskiej gminy Lipsko i rzymskokatolickiej parafii Świętej Trójcy[3].
Według danych z 31 grudnia 2012, miasto miało 5895 mieszkańców, w tym 2853 mężczyzn i 3042 kobiety[4].
Herbem Lipska jest herb szlachecki Dębno, którym pieczętowali się jego dawni właściciele.
Położenie
Miasto leży w południowej części województwa mazowieckiego, w południowej części Równiny Radomskiej[5]. Nie jest jednak częścią kulturowego i historycznego Mazowsza.
Miasto jest położone na dwóch wzgórzach rozdzielonych Krępianką.
Historycznie należy do Małopolski. Prywatne miasto szlacheckie, lokowane w 1589 roku, zdegradowane w 1869 roku, ponowne nadanie praw miejskich w 1958 roku[6], położone było w drugiej połowie XVI wieku w powiecie radomskim województwa sandomierskiego[7]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. radomskiego, zaś przed 1975 do woj. kieleckiego.
Historia – kalendarium
- kwiecień 1589 – pierwsze wzmianki jako o własności rodziny Krępskich, a potem Wolskich i Gostomskich, potem własność kasztelana radomskiego Mikołaja Oleśnickiego.
- 1613[potrzebny przypis] – nadano prawa miejskie i nastąpił rozwój w związku z położeniem na "szlaku wołowym" z Rusi do Wielkopolski i na Śląsk.
- 1614 – potwierdzenie przywilejów miejskich przez polskiego króla Zygmunta III Wazę, powstał kościół św. Trójcy z fundacji Mikołaja Oleśnickiego.
- XVIII w. – Lipsko od Oleśnickich zakupili Denhoffowie, potem Sanguszkowie i Kochanowscy.
- 1775 – prawa organizowania targów w soboty i dziesięciu jarmarków rocznie nadane przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.
- 1815 – zgodnie z postanowieniami kongresu wiedeńskiego Lipsko znalazło się na terenie Kongresówki będącej częścią Imperium Rosyjskiego (zaboru rosyjskiego), a wojska rosyjskie stacjonowały w mieście już od 1813 r., od 1844 r. znajdowało się na obszarze guberni radomskiej[8][9].
- 1860 – z pracy na roli żyło 96 mieszkańców, 34 z rzemiosła, nastąpił powolny upadek miasta.
- 1868 – utrata praw miejskich za udział mieszkańców w powstaniu styczniowym przeciwko rosyjskiemu zaborcy. W 1880 r. Juliusz Chodorowicz pisał o Lipsku: dawniej miasteczko, dziś osada, zamieszkała przez plemię izraelskie przeważnie.[10]
- 1918 – po odzyskaniu niepodległości przez Polskę Lipsko znalazło się na terenie województwa kieleckiego, ale miejscowość nie doczekała się odzyskania praw miejskich za czasów II RP, dokonano tego dopiero w PRL-u.
- 8 września 1939 – w synagodze hitlerowcy spalili 60 miejscowych Żydów.
- 9 września 1939 - po bitwie 74. Górnośląskiego Pułku Piechoty i żołnierzy innych rozbitych zgrupowań Wojska Polskiego z 29. zmotoryzowaną Dywizją Piechoty Wehrmachtu stoczonej w lesie pod miejscowością Dąbrowa, Niemcy wyłapali i zamordowali żołnierzy, którzy przeżyli. W lesie Dąbrowa-Struga Niemcy natrafili na grupę kilkunastu polskich żołnierzy. Prowadząc ich w kierunku Lipska, w pobliżu wsi Cukrówka (obecnie ulica Lipska), zapewne na skutek próby ucieczki schwytanych polskich żołnierzy, otworzyli do nich ogień, mordując 14 jeńców.
- 10 września 1939 – na szosie Lipsko-Ożarów szwadron tankietek TKS z Warszawskiej Brygady Pancerno-Motorowej pod dowództwem kapitana Karola Czechowskiego stoczył walkę z oddziałami Wehrmachtu. W trakcie potyczki zostały zniszczone dwie tankietki, a kapitan Czechowski poniósł śmierć.
- 17 października 1942 - Niemcy zlikwidowali getto w Lipsku i wywieźli do obozu przejściowego w Tarłowie zgromadzoną w miejscowości społeczność żydowską, liczącą około 3000 osób. Po krótkim pobycie w Tarłowie Żydzi z gett z terenu dzisiejszego powiatu lipskiego zostali wywiezieni do obozu zagłady w Treblince.[11]
- 3 lipca 1946 - oddziały Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość dowodzone przez Tadeusza Bednarskiego "Orła", Tadeusza Życkiego "Belinę" i Konstantego Koniuszę "Zaporę", podzielone na trzy 15-osobowe grupy, zajęły Lipsko i zaatakowały posterunek Milicji Obywatelskiej. W walce poległo 3 milicjantów, a dwóch zostało rannych. Po zdobyciu posterunku przejęto broń, zostały zniszczone dokumenty i urządzenia. Członkowie podziemia niepodległościowego ruszyli następnie w kierunku pobliskiego Ciepielowa, również atakując miejscowy posterunek MO. Ponieśli tam pierwsze straty, a w międzyczasie pod miejscowość podeszły zaalarmowane grupy operacyjne PUBP i KPMO z Radomia i Starachowic. W wyniku obławy zginęło 13-15 WiN-owców (1/3 stanu osobowego oddziałów WiN). Straty po stronie sił bezpieczeństwa są nieznane, zapewne wyniosły kilku zabitych i rannych.
- 1 stycznia 1956 – utworzenie powiatu lipskiego.
- 1957 – powstała Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w Lipsku.
- 1 stycznia 1958 - odzyskanie praw miejskich.
- 1963 – powstała Przetwórnia Owocowo-Warzywna Hortex w Lipsku.
- 1975 – powstał Zakład Mleczarski w Lipsku i Zakład Produkcji Części Samochodowych FSC w Starachowicach.
- 1 stycznia 1999 – Lipsko zostało ponownie stolicą powiatu.
Demografia
Dane GUS dotyczące faktycznego miejsca zamieszkania.
- Piramida wieku mieszkańców Lipska w 2014 roku[12].
Symbole
Herb
Religia
- Kościół rzymskokatolicki:
- Chrześcijańska Wspólnota Ewangeliczna:
- placówka misyjna w Lipsku[14]
- Świadkowie Jehowy:
- zbór Lipsko, Sala Królestwa[15].
Sport i rekreacja
W mieście funkcjonuje klub sportowy Powiślanka Lipsko.
Zobacz też
- Cmentarz żydowski w Lipsku
Przypisy
- ↑ [1] GUS, Rocznik Demograficzny 2019.
- ↑ Franciszek Siarczyński: Opis powiatu radomskiego, Warszawa 1847, s. 77.
- ↑ Opis parafii na stronie diecezji
- ↑ Dane Głównego Urzędu Statystycznego: Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym w 2012 r.. stat.gov.pl. [dostęp 2014-07-31].
- ↑ Jerzy Kondracki, Andrzej Richling: Atlas Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa: Centralny Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej, 1994.
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 46-47.
- ↑ Corona Regni Poloniae. Mapa w skali 1:250 000, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk i Pracownia Geoinformacji Historycznej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
- ↑ Skorowidz alfabetyczny miast, gmin i wsi Guberni Radomskiej [online] [dostęp 2022-12-19] (pol.).
- ↑ Historia miejscowości | Wirtualny Sztetl [online], sztetl.org.pl [dostęp 2022-12-19] .
- ↑ Polona [online], polona.pl [dostęp 2022-01-04] .
- ↑ 17 października 1942. Dystrykt Radom. Okupacyjny powiat Starachowice. Lipsko - Akcja Reinhardt - Teatr NN [online], teatrnn.pl [dostęp 2023-06-15] (pol.).
- ↑ Lipsko w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-10] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Lipsko n. Wisłą – Parafia pw. Świętej Trójcy [online], diecezja.radom.pl [dostęp 2023-08-15] .
- ↑ Zbory i placówki [online], chwe.pl [dostęp 2023-08-15] .
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2014-04-06] .
Bibliografia
- Robert Kąkol, Eryk Kacewicz i in., Polskie miasta i miasteczka, Warszawa: Reader's Digest, 2010, ISBN 978-83-60530-95-5
Linki zewnętrzne
- Lipsko (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 295 .
- p
- d
- e
- Siedziba gminy: Lipsko
Miasto |
|
---|---|
Wsie |
|
Kolonia |
|
Części miasta |
|
Części wsi |
|
Kolonie wsi |
|
Przysiółki wsi |
|
- p
- d
- e
Miasta |
|
---|---|
Gminy miejsko-wiejskie |
|
Gminy wiejskie |
|
- p
- d
- e
- Siedziba powiatu – Iłża (do 1915)
- Wierzbnik / Starachowice–Wierzbnik / Starachowice (od 1915)
Przynależność wojewódzka |
|
---|---|
Miasta (do 1973 →) |
|
Gminy wiejskie (1867–1954 i w 1973 →) |
|
Gromady (1954–72) |
|
- p
- d
- e
- Siedziba powiatu – Lipsko
Przynależność wojewódzka |
|
---|---|
Miasta |
|
Gromady (1956–72) |
|
Gminy wiejskie (1973–75) |
|
- p
- d
- e
- p
- d
- e
Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.
|
Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).