Różan
miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||
Panorama od strony Narwi | |||
| |||
Państwo | Polska | ||
---|---|---|---|
Województwo | |||
Powiat | makowski | ||
Gmina | Różan | ||
Prawa miejskie | 1378 | ||
Burmistrz | Piotr Świderski | ||
Powierzchnia | 6,66[1] km² | ||
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności • gęstość |
| ||
Strefa numeracyjna | +48 29 | ||
Kod pocztowy | 06-230 | ||
Tablice rejestracyjne | WMA | ||
Położenie na mapie gminy Różan | |||
Położenie na mapie Polski | |||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego | |||
Położenie na mapie powiatu makowskiego | |||
52°53′20″N 21°23′47″E/52,888889 21,396389 | |||
TERC (TERYT) | 1411074 | ||
SIMC | 0966412 | ||
Urząd miejski pl. Obrońców Różana 406-230 Różan | |||
| |||
Strona internetowa | |||
BIP |
Różan – miasto w województwie mazowieckim, w powiecie makowskim, położone na prawym brzegu Narwi, na Mazowszu. Siedziba gminy miejsko-wiejskiej Różan.
Miasto królewskie Korony Królestwa Polskiego w województwie mazowieckim[3]. Miejsce obrad sejmików ziemskich ziemi różańskiej od XVI wieku do pierwszej połowy XVIII wieku[4]. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. ostrołęckiego. Według danych z 31 grudnia 2012 miasto miało 2757 mieszkańców, natomiast gmina miejsko-wiejska Różan liczyła 4548 mieszkańców[5].
W Różanie funkcjonuje jedyne w Polsce Składowisko Odpadów Promieniotwórczych.
Demografia
- Piramida wieku mieszkańców Różana w 2014 roku[2].
Historia
Odnalezione podczas wykopalisk przedmioty wskazują na zasiedlenie obecnego terenu Różana już w epoce brązu[6]. Początkowo (XII-XIII wiek[6]) osada nosiła nazwę Rożan i była wsią książęcą, a być może grodem. Wpływ na rozwój miało położenie nad spławną rzeką. W 1378 książę Janusz I Starszy lokował miasto Różan na prawie chełmińskim[7], a w 1403 nadał miejscowości przywilej na pobieranie opłat z prowadzenia łaźni i wagi miejskiej. W 1526 księżna Anna Mazowiecka nadała Różanowi przywilej budowy mostu na Narwi i poboru opłat za przejazd. Od XV w. miasto było stolicą powiatu różańskiego i ziemi różańskiej, a od XVI w. starostwa grodowego (wiek ten był okresem intensywnego rozwoju miasta). W 1581 ustanowiono tu skład soli dla całego północnego Mazowsza. W Różanie kilkakrotnie przebywała królowa Bona Sforza, która odbudowała nieistniejący już zamek. W 1565 było tu 330 domów i cztery młyny (trzy na Różanicy). Organizowano trzy duże jarmarki rocznie. Pobierano cło wodne od barek. Funkcjonowały cechy, np. tkaczy, krawców, sukienników, czy szewców. Handlowano zbożem i darami lasu z okolicznych puszcz (drewnem, smołą, skórami, miodem i woskiem)[6]. Upadek miasta miał miejsce na przełomie XVII i XVIII w (od 1565 do 1617 ubyły 104 domy). W następstwie zaraz i wojen szwedzkich zabudowa skurczyła się do 65 domostw w 1777.
Ożywienie nastąpiło w drugiej połowie XIX wieku. Powstał browar, garbarnia, a także fabryka miodu. Aktywność przejawiali w rejonie Różana powstańcy styczniowi. W odwecie a to carat pozbawił miejscowość praw miejskich (1869), a generał Aleksiej Kuropatkin urządził tu garnizon wojskowy i wybudował cztery forty na lewym brzegu Narwi (1880). W 1910 miasto liczyło 4500 mieszkańców.
Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę Różan odzyskał w 1919 prawa miejskie, zaczęła się rozwijać lokalna gospodarka, handel i drobny przemysł. Osiągnięto też najwyższy w historii stan ludności (5800 mieszkańców)[6]. W 1921 roku zabito w miejscowości 17 Żydów za współpracę z bolszewikami[8]. Reszta mieszkańców pochodzenia żydowskiego uciekła do Goworowa. Po ich przymusowym powrocie wojsko i policja rozstrzelały kolejnych kilkunastu Żydów (m. in. dowódcę bolszewickiej milicji)[9].
W okresie międzywojennym blisko połowę mieszkańców miasta stanowili Żydzi. W czasie obrony Różana w 1939 miasto niewiele ucierpiało, skuteczna obrona mostu w dniach 5-8 września została odwołana na skutek sprzecznych rozkazów. Podczas okupacji Niemcy urządzili getto dla Żydów w jednym z porosyjskich fortów (przebywało tam kilkuset osób). Jesienią 1944 podczas walk o uchwycenie przez Armię Czerwoną (generałowie Prokofij Romanienko i Aleksandr Gorbatow) przyczółków na zachodnim brzegu Narwi miasto zostało zniszczone w 95%. Różan, Warka i Maków były najbardziej zniszczonymi wówczas miastami Mazowsza[6]. Po wojnie budynki stopniowo odbudowano. Powstały wówczas niewielkie zakłady produkcyjne i osiedle mieszkaniowe[10]. W 1953 oddano do użytku nowy most na Narwi, w 1955 zbudowano Liceum Pedagogiczne, a później szkołę (tysiąclatkę), stanicę wodną PTTK i ośrodek wypoczynkowy Warszawskiej Fabryki Pomp. W 1964 powstał Zakład Produkcji Drzewnej "Las", a w 1968 zakład spółdzielni pracy "Motortransport" z Warszawy, a potem też Zakłady Systemów Mikrokomputerowych "Mera"[6].
Zabytki
Zabytkami miasta są: neogotycki kościół parafialny św. Anny, pierwotnie gotycki z XVI wieku i kaplica grobowa rodziny Kossakowskich z 1880. Świątynia jest siedzibą parafii św. Anny. W strukturze kościoła rzymskokatolickiego parafia należy do metropolii białostockiej, diecezji łomżyńskiej, dekanatu Różan.
W mieście znajdują się forty carskiej twierdzy, wzniesionej w początku XX wieku. W jednym z jej fortów znajduje się Krajowe Składowisko Odpadów Promieniotwórczych. Składowisko mieści się na terenie dawnego fortu o powierzchni 3,045 ha.
W 2007 fort nr 1 jako działka nr 106 o powierzchni 2,6840 ha został wystawiony na sprzedaż przez starostę powiatu makowskiego. Fort został wpisany do rejestru zabytków pod nr 5/78/117 w dniu 20.04.1978.
Różan w kulturze
Różanowi poświęcona jest piosenka Jana Krzysztofa Kelusa pt. Różan.
Galeria
- Rynek
- Fragment rynku
- Centrum miasta
- Kaponiera Fortu I Twierdzy Różan
- Pomnik Obrońców Różana 1939
- Pomnik Bohaterom Wojska Polskiego poległym w walce z faszyzmem niemieckim za wolność ziemi różańskiej
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Dane Głównego Urzędu Statystycznego: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2008 r.). [dostęp 2009-10-01].
- ↑ a b Różan w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-10] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Adolf Pawiński, Mazowsze, Warszawa 1895, s. 39.
- ↑ Wojciech Kriegseisen, Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991, s. 29.
- ↑ Liczba ludności miasta Różan według oficjalnej strony w 2012. rozan.eur.pl. [dostęp 2013-09-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-11-25)]. (pol.).
- ↑ a b c d e f JanuszJ. Żmudziński JanuszJ., Województwo ostrołęckie, Vademecum Turystyczne, Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1984, s. 103, ISBN 978-83-03-00668-4 [dostęp 2024-04-05] .
- ↑ Nowy Kodeks Dyplomatyczny Mazowsza, cz. III (1356-1381), Warszawa 2000, dok. 200, s. 213-214.
- ↑ Andrzej Friszke „Państwo czy rewolucja. Polsce komuniści a odbudowanie państwa polskiego 1892 – 1920“ Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2020, ISBN 978-83-66586-19-2, str. 519
- ↑ Janusz Szczepański „Władze i społeczeństwo Drugiej Rzeczypospolitej wobec bolszewickiego zagrożenia w 1920 roku“ Wydawnictwo Sejmowe 2022, ISBN 978-83-7666-720-1, s. 451
- ↑ Tomasz Chludziński, Janusz Żmudziński "Mazowsze, mały przewodnik" Wyd. Sport i Turystyka Warszawa 1978 s. 227
Linki zewnętrzne
- Dzieje garnizonu Różan
- Różan, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 851 .
- p
- d
- e
- p
- d
- e
- p
- d
- e
Miasta |
|
---|---|
Gminy miejskie | |
Gminy miejsko-wiejskie |
|
Gminy wiejskie |
|
- p
- d
- e
- Siedziba powiatu – Maków (Mazowiecki)
Przynależność wojewódzka |
|
---|---|
Miasta |
|
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75) |
|
Gromady (1954–72) |
|
- p
- d
- e
Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.
|
Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).